Лы́сіца 1 ’птушка лысуха, Fulica atra’. Да лы́сы (гл.). Птушка мае на ілбе белую лысіну. Гл. яшчэ лыска, лысоха ’тс’.
Лы́сіца 2 ’неўрадлівае поле’ (калінк., Выг.), ’непакрытае расліннасцю месца’ (маг., мін., Лемц.). Да лы́сы (гл.). Параўн. і лысіна ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перано́сіца ’пераноссе’ (навагр., ЖНС), пірано́сіца ’верхняя частка носа між вачэй’ (Варл.). Лексема з суф. ‑іц‑а (як у балг. і серб.-харв. мовах) — пад уплывам рус. ці ц.-слав. мовы, параўн. яшчэ ст.-рус. переносица ’тс’ (з 1682 г.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пло́мень, томяць ’полымя’ (Нас.; смарг., ЛА, 4). Яшчэ ст.-бел. пламень, пломянь, якія са ст.-польск. płomień (Булыка, Лекс. запазыч.; Мацкевіч, Сл. ПЗБ, 4, 14), якое з прасл. *polтуу Р.скл. роітепе (< позняе і.-е. *pol‑men) > бел. полымя (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́меж ’поруч, побач’ (ТСБМ), ’побач, праз мяжу’ (ЖНС), ’паміж’ (Бяльк.), поміж ’паміж’ (ТС). Польск. pomiędzy ’паміж’, między ’тс’, славац. pomedzi ’паміж’, pomedzie ’мяжа’. Ад по- і меж (гл.). Параўн. поме́жнік (гл. памежнік) ’сусед па палетку’ (ТС). Гл. яшчэ мяжа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кале́га, ‑і, ДМ ‑у, Т ‑ам, м., ДМ ‑лезе, Т ‑ай, ж.
Таварыш па прафесіі, па рабоце, па вучобе. Крышачку ўзрушаныя, узаемна прыветлівыя, настаўнікі жартамі сустракалі кожнага свайго калегу. Шамякін. [Аржанец] ведаў дзяўчыну яшчэ ў пушчы, калі яна віталася з ім нясмела, і называла дзядзем. А вось ужо і калега па працы! Брыль.
[Лац. collega.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гу́тарыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак., з кім і без дап.
Весці гутарку; размаўляць. Захар нейкі час яшчэ сядзеў і гутарыў з Раманам. Колас. Збяруцца.. мужчыны на вуліцы, гутараць, кураць. Брыль. // Расказваць, перадаваць чуткі пра што‑н. А людзі часам гутараць, А ў людзях сказ жыве, Што жыў на бедным хутары Хлапец Лявон Сувей. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
за́ткала, ‑а, н.
Разм. Тое, чым затыкаюць якую‑н. адтуліну; затычка. Побач ляжала Шпурава біклага.., але без заткала. Чыгрынаў. Хата новая, аканіцы фарбаваныя, а замест шыбы — заткала. Рылько. // Уст. Скрутак з ануч, пакулля, якім затыкалі комін, пячную трубу (калі не было яшчэ юшак). Бегучы да дзвярэй, [Мікола] вырваў з коміна заткала і выскачыў на двор. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
за́цемна, прысл.
1. Да світання, пакуль яшчэ цёмна. Косця прачнуўся зацемна: у акне толькі пачынаў сінець блізкі дзень. Адамчык. Галя мала і бачылася з Вадзімкам: зацемна бегла на ферму і вярталася таксама прыцемкам ужо. Сабаленка.
2. Разм. Пасля змяркання; прыцемкам. Улетку зацемна вернешся з поля, не паспееш павячэраць, як песні клічуць цябе з хаты. Сяргейчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зброд, ‑у, М ‑дзе, м., зб.
Разм., пагард. Бязладнае зборышча выпадковых людзей. Усякі зброд. □ Вам імпануе гэты зброд? — спытаў [Альшэўскі] у Марысі, паказваючы на дзядзькоў, што сядзелі непадалёк. Бажко. // Пра шкодных, небяспечных для грамадства людзей. Панскі зброд. Фашысцкі зброд. □ І калі яшчэ не пакаралі — Пакараем той крывавы зброд, Тых, што чалавецтва абакралі На мільёны год. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́лавіць, ‑лаўлю, ‑лавіш, ‑лавіць; зак., каго-што.
1. Пералавіць; знішчыць лоўляй. Вылавіць рыбу ў рацэ. □ Перамагаючы ў сабе страх і слабаволле, кравец дапамагае вылавіць бандытаў. Барсток.
2. Ловячы, здабыць, выцягнуць адкуль‑н. Вылавіць бервяно з ракі. □ [Катэр] зігзагамі ходзіць над загінуўшым караблём, каб вылавіць тых, якія яшчэ былі на вадзе. Кулакоўскі. // перан. Знайсці. Вылавіць памылкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)