сму́тна,
1. Прысл. да смутны (у 1, 3 знач.).
2. безас. у знач. вык. Пра наяўнасць смутку, журбы. — Слова гонару, — скардзіўся.. [пан Чарнецкі] — мне смутна, бо з Ядвіськай прыйдзецца развітацца. Бядуля.
3. безас. у знач. вык. Трывожна, неспакойна. Але на сэрцы цяжка, смутна. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Відныня, выдныня́ ’святло, наяўнасць дастатковага асвятлення’ (Клім.). Утворана ад прыметніка vidьnъ і абстрактнага суф. ‑ыня < ‑ynʼi; параўн. такое ж утварэнне драг. тыплыне́ ’цёпла, цёплае надвор’е’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пры, прыназ. з М.
1. Каля чаго-н.
Пры доме быў сад.
2. Указвае на падпарадкаваныя адносіны да чаго-н., аднесенасць да чаго-н.
Лабараторыя пры інстытуце.
Служыць пры штабе.
Сядзелка пры цяжкахворым.
3. Указвае на наяўнасць чаго-н. у каго-н.
Трымаць дакументы пры сабе.
Быць пры зброі.
Пры жаданні ўсяго можна дабіцца.
4. Указвае на час, абставіны, становішча.
Чытаць пры настольнай лямпе.
Заявіць пры сведках.
Быць пры памяці.
Пры выпадку завітаю да вас.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зе́лена,
1. Прысл. да зялёны (у 1, 2 знач.).
2. безас. у знач. вык. Пра наяўнасць зялёнай расліннасці. Было лета, самая зялёная пара яго. Зелена было на гародах, у полі, на балотах. Мележ.
•••
У вачах зелена — тое, што і у вачах зелянее (гл. зелянець).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сядзе́цца, ‑дзіцца; безас. незак.
(звычайна з адмоўем). Пра наяўнасць жадання ці магчымасці сядзець або заставацца, быць дзе‑н. Дзеду Талашу не сядзіцца ў хаце. Колас. [Лубяну] .. не сядзелася на месцы — надзвычайна вялікая была ўсхваляванасць. Шамякін. «Чаго .. [Косціку] на земснарадзе не сядзелася?» — не мог зразумець Міканор Іванавіч. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уста́ўны, ‑ая, ‑ае.
Спец. Які з’яўляецца ўставам. Устаўнае пісьмо. Устаўная вязь.
устаўны́, ‑ая, ‑ое.
Прыстасаваны для таго, каб устаўляць у што‑н. Устаўныя шыпы. // Устаўлены ў што‑н. Устаўны рукаў. Устаўныя зубы. □ Характэрнай асаблівасцю кампазіцыі буйных твораў Якуба Коласа з’яўляецца наяўнасць устаўных алегарычных апавяданняў. Пшыркоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кляску́н ’гарэза, які безупынна кляскае’ (Нас.), ’парода лесуна’ (Кіркор). Гл. кляскаць. Насовіч (239) аспрэчвае наяўнасць міфалагічнага значэння, якое прыводзіць Кіркор. На спрэчнасць гэтай дэфініцыі звяртае ўвагу таксама Лабко (Нар. словатв., 296).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Растаргну́цца ’развесціся (пра мужа і жонку)’ (рэч., Нар. сл.). Нягледзячы на наяўнасць зыходнага дзеяслова торгаць (гл.), хутчэй за ўсё размоўнае (іранічнае?) засваенне рус. расто́ргнуть (шлюб), параўн. таксама рус. дыял. расторг ’развод, скасаванне шлюбу’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сло́дыч ‘уласцівасць салодкага; салодкі смак’ (ТСБМ, Нас.), ‘задавальненне, асалода’ (Сержп.). Запазычанне з польск. słodycz ‘тс’, аб чым сведчыць наяўнасць ‑ło‑, гл. Карскі 2-3, 39; Цвяткоў, Запіскі, 2, 1, 60. Параўн. саладосць, салодкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ду́шна, безас. у знач. вык.
Пра наяўнасць духаты дзе‑н. У падвале стала яшчэ больш горача і душна. Карпаў. У паветры пахла гарэлымі анучамі, гаркаватым дымам. Было душна, як у печы. Бядуля. // каму. Пра адчуванне духаты кім‑н. Пасля чаю зрабілася душна. Валатовіч зняў пінжак, павесіў яго на спінку крэсла. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)