Нязбы́тна ’неажыццявіма’ (Касп.). Да збыцца ’ажыццявіцца’; няма падстаў бачыць у ім запазычанне ці паўкальку з польск. niezbyty, niezbędny ’якога цяжка пазбыцца, пазбегнуць’ (Кюнэ, Poln., 81) па семантычных меркаваннях.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зданнёвы і зда́нневы, ‑ая, ‑ае.
1. Які ўзнікае, паяўляецца, як здань. Нейкія зданнёвыя вобразы, недарэчныя людскія абліччы .. мітусіліся ўваччу. Лынькоў.
2. Нерэальны, уяўны. Лабановіч вандраваў па верханскіх ваколіцах. Яшчэ раз наведаў і тую пляцоўку, з якой можна было бачыць зданнёвы замак. Колас.
3. Няясны, невыразны. Зданнёвы сілуэт дрэва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
імунітэ́т, ‑у, М ‑тэце, м.
1. Неўспрымальнасць арганізма да заражэння хваробамі. Набыты імунітэт. Прыроджаны імунітэт. // перан. Здольнасць процістаяць чаму‑н. Ідэйны імунітэт. □ Уменне аўтара думаць, бачыць паэтычна служыць добрым імунітэтам супраць дэкларацыі, просталінейных рашэнняў. «ЛіМ».
2. Выключнае права не падпарадкоўвацца некаторым законам, якое даецца пэўным асобам. Дыпламатычны імунітэт.
[Ад лац. imimunitas — вызваленне ад чаго‑н.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крыўдлі́вы, ‑ая, ‑ае.
Які лёгка крыўдзіцца, бачыць крыўду там, дзе яе няма. Чалавек я па сваёй натуры не крыўдлівы, даваў кожнаму, хто толькі таго хацеў, у ахвоту пасмяяцца з сябе і са сваёй пісаніны... Сачанка. // Поўны крыўды, які выражае крыўду. Крыўдлівы позірк. □ На яго вачах выступаюць крыўдлівыя слёзы. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Выбэ́ндюваты ’капрызіць, перабіраць’ (брэсц., Нар. лекс.). Няясна, незвычайны фанетычны воблік слова прымушае бачыць у ім запазычанне хутчэй за ўсё з польскай мовы (ці не наватвор ад польск. będzie ’будзе’?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Непадчу́жду (ніпадчу́жду) ’недарэчы, кепска, не на карысць’ (Бяльк.). Няясна; незвычайная фанетыка (спалучэнне жд < *dj?) прымушае бачыць у аснове ст.-слав. чюѫдъ, гл. чужы, аднак пры гэтым цяжка вытлумачыць семантыку.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыні́ка ’чалавек, які дрэнна бачыць’ (Жд.). Як і папярэдняе, да прыні́кнуць, але са значэннем ’прыпасці’ і звужэннем семантыкі. Параўн. аналагічнае ўтварэнне (прыслоўе) у рус. арханг. прини́чиво ’пільна (углядацца і пад.)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прабача́ць ’дараваць, знімаць віну за што-небудзь’ (ТСБМ, Шпіл., Гарэц., Янк. 2; Нас., Шат., Касп.). З польск. przebaczać ’тс’ < baczyć ’бачыць’. Значэнне ’дараваць’ узнікла на аснове першаснага ’прапусціць, недагледзець’ (Брукнер, 10).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Турма́чыць ‘задурваць’ (Юрч. СНС). Не зусім ясна. Бліжэйшую крыніцу паходжання дзеяслова можна бачыць у рус. курск. турма́к — пра бесталковага чалавека (фіксацыя 1852 г., СРНГ), далейшыя сувязі не вызначаны. Параўн. турман 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
надзіві́цца, ‑дзіўлюся, ‑дзівішся, ‑дзівіцца; зак., на каго-што, з каго-чаго, чаму і без дап. (звычайна з дзеясл. «магчы» і адмоўем).
Многа, уволю падзівіцца. Усе, каму здаралася бачыць .. [пінгвінаў], не маглі надзівіцца на гэтых птушак. Маўр. Несучы .. наладжаную частку [машыны] у гараж, Семігон не мог надзівіцца ўмельству звычайнага каваля, такога здатнага самавучкі. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)