я́ркасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць і стан яркага. Яркасць святла. □ Набрынялыя пупышкі, Што яшчэ драмалі ўчора, Ахінаюць голле пышна, Вабяць яркасцю ўбораў. Гілевіч. У Міхалкі падзеі дзеляцца не храналагічна, а паводле яркасці і рамантыкі змагання. Бядуля.
2. У фізіцы — светлавая велічыня, якая характарызуе свячэнне ў дадзеным кірунку крыніцы святла або асветленай паверхні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Атэлье́. З рус. ателье́, запазычанага ў канцы XIX ст. з франц. atelier ’майстэрня’, Шанскі (1, 170. Курс суч., 167) выводзіць беларускае праз рускую з французскай; Крукоўскі (Уплыў 78) указвае на рускае пасрэдніцтва. Трэба ўлічыць яшчэ польск. atelier.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Блот ’валацуга’ (Яўс.). Параўн. блатаваць ’валацужнічаць’, блатны ’валацужны’ (Яўс.). Блот — гіперкарэктнае ўтварэнне ад блатаваць ці блатны. Пад націскам аднаўляецца неэтымалагічнае о (параўн. знайсці — знойдзем; параўн. яшчэ: барса́ць < борса́ть, *бърс‑, але з новым націскам бэ́рсаць, дзе неэтымалагічнае э).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́зы ’цесныя сувязі; тое, што звязвае, аб’ядноўвае (вузы братэрства і пад.)’ (БРС, КТС). Кніжнае запазычанне з рус., дзе са ст.-рус. оуза, ст.-слав. ѫза, вѫза (Крукоўскі, Уплыў, 29), параўн., аднак, яшчэ ў Зізанія оузы, ланцꙋхи, вѧзане.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Відзелкі ’відэльцы’ (слуц., З нар. сл.), відзёлкі (Выг.), відзельцы (Бяльк.), укр. виделка, рус. кур., арл., варон., смал. виделка, видёлка, видёлочка ’тс’. Запазычана з польск. widelec ’тс’ не без уплыву ўсх.-слав. або бел. вілкі. Гл. яшчэ відэлка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гру́каць ’грукаць’ (БРС), дыял. грю́каць (Нас.). Рус. дыял. гру́ка́ть, грю́кать, укр. грю́кати, гру́каты. Параўн. балг. гру́кам ’рохкаць’ і г. д. Прасл. *grukati — дзеяслоў гукапераймальнага паходжання. Гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 154–155. Параўн. яшчэ Фасмер, 1, 466.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Думаўё ’дамавіна’ (Касп., Сл. паўн.-зах.). З *domovьje; параўн. слав. *domovina, *domovišče ’жыллё’ (гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 70–71), якія ўжываюцца і ў значэнні ’дамавіна’. Гл. яшчэ Фасмер, 1, 528 (пад домови́на, домови́ще). Эўфемістычная назва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Завы́ек ’патыліца’ (Нас.), завы́к (Касп.; форма завы́ск у Касп., відаць, памылка замест завы́ек). Рус. смал., цвяр., пск., калуж. завы́ек, польск. дыял. zawyjek ’тс’. Утворана ад выя ’шыя’ (гл.) з конфіксам за‑ек, магчыма, яшчэ ў ст.-рус.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зла́шча ’асабліва’ (Бяльк., Шат., Абабурка, Дыял.), звла́шча ’быццам бы’ (Нас.). З польск. zwłaszcza ’з асаблівым улікам, перад усім, тым больш’ яшчэ ў ст.-бел., дзе звлаща (Гіст. лекс., 90, 93) і злаща (1598 г. Булыка, Запазыч., 119).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зляб ’непрыглядны, мізэрны чалавек’, злябоўка ’непрыглядная жанчына’ (бялын., Яўс.), злеб ’сноб’ (Касп., значэнне недакладнае; прыклад: «зьлеб ты пракляты, што мучыш?»). З лат. žlēba ’непрыглядны чалавек’ (Лаўчутэ, Сл. балт., 111). Лат. ž змянілася на зʼ. Параўн. яшчэ жлоб.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)