Verbum

адсячы́ і адсе́кчы, -сяку́, -сячэ́ш, -сячэ́; -сячо́м, -сечаце́, -сяку́ць; -се́к, -кла; -сячы́; -се́чаны; зак.

1. што. Аддзяліць, ударыўшы чым-н. вострым.

А. сухую галіну.

2. перан., каго-што. Рашуча пазбавіцца чаго-н., парваць сувязь з кім-, чым-н.

А. ранейшыя прывычкі.

3. Сказаць, адказаць у рэзкай, катэгарычнай форме.

Не сказаў, а адсек: не буду!

|| незак. адсяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. адсяка́нне, -я, н.

|| наз. адсячэ́нне, -я, н.

А. артылерыйскі агонь.

◊

Даць галаву на адсячэнне — запэўніць у праўдзівасці чаго-н. (разм.).

|| прым. адсе́чны, -ая, -ае (спец.).

абагна́ць, абганю́, абго́ніш, абго́ніць; абгані́; абагна́ны; зак.

1. каго-што. Апярэдзіць у руху, бегу.

А. калону машын.

2. каго-што. Вырасці большым, вышэйшым за каго-, што-н.

А. старэйшага брата.

А. аднакласнікаў.

3. перан., каго-што. Дасягнуць большых поспехаў у параўнанні з кім-, чым-н.

А. таварышаў па ведах.

4. што. Акучыць.

А. бульбу.

|| незак. абганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. абго́н, -у, м. (да 1 і 4 знач.).

|| прым. абго́нны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.) і абганя́льны, -ая, -ае (да 4 знач.).

Абгонны манеўр.

Абганяльны плуг.

упо́р, -а і -у, м.

1. -у, гл. уперці (у 3 знач.), уперціся (у 1 знач.).

2. мн. -ы, -аў. Прадмет, месца, у якое ўпіраюцца; падпорка.

Прылегчы на ў. і стрэліць.

У. для ног.

◊

Ва ўпор —

1) у непасрэднай блізкасці ад цэлі.

Стрэліць ва ўпор;

2) адкрыта, без хітрыкаў (разм.).

Сказаць ва ўпор;

3) пільна, прама і блізка.

Паглядзець на каго-н. ва ўпор.

Рабіць упор на каго-што або на кім-чым — звяртаць асаблівую ўвагу на каго-, што-н., падкрэсліваць значэнне каго-, чаго-н.

ца́цка, -і, ДМ -ццы, мн. -і, -цак, ж.

1. Прадмет, прызначаны для гульні, аздобы, упрыгожання.

Магазін дзіцячых цацак.

Ёлачныя цацкі.

2. Што-н. вельмі прыгожае, цікава аздобленае.

Не кватэра, а ц.

3. перан. Той, кім распараджаюцца па ўласным жаданні, хто служыць каму-н. для пацех.

Быць цацкай у чужых руках.

4. Пра тое, што з’яўляецца прадметам клопату, непрыемнасці (разм.).

Параніў руку — зрабіў сабе цацку.

|| памянш.-ласк. ца́цачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).

|| прым. ца́цачны, -ая, -ае.

Ц. магазін.

сагна́ць, зганю́, зго́ніш, зго́ніць; сагна́ў, -на́ла; згані; сагна́ны; зак.

1. каго (што). Гонячы, прымусіць пайсці, пабегчы, паляцець адкуль-н.

С. з месца.

2. каго-што. Прымусіць сабрацца ў адно месца.

С. цялят на ферму.

3. што. Растапіць (снег).

Сонца сагнала снег з пагоркаў.

4. што. Пазбавіцца ад чаго-н.; знішчыць.

С. вагу.

◊

Сагнаць ахвоту (разм.) — задаволіць жаданне, нацешыцца чым-н.

Сагнаць злосць на кім (разм.) — даць выхад сваёй зласлівасці, дрэннаму настрою.

|| незак. зганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. згон, -у, м. і зго́нка, -і, ДМ -нцы, ж.

сла́цца, сцялю́ся, сце́лешся, сце́лецца; сцялі́ся; незак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Ляжаць, распаўсюджвацца па паверхні або над паверхняй чаго-н.

Сцелецца ў лузе густы туман.

Травы сцелюцца мяккім дываном.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Расці, распасціраючы галіны па паверхні чаго-н.

Галіны вярбы слаліся амаль па самай зямлі.

3. Слаць сабе пасцель.

Пара слацца і спаць.

◊

Лістам слацца (слаць) (разм.) — выдыгаць перад кім-н., падлізвацца да каго-н., лісліва дагаджаць каму-н. з карыслівай мэтай.

|| зак. пасла́цца, -сцялю́ся, -сце́лешся, -сце́лецца; -сцялі́ся.

спадаро́жнік, -а, мн. -і, -аў, м.

1. Чалавек, які знаходзіцца ў дарозе разам з кім-н.

Мой с. — вясёлы чалавек.

2. перан. Тое, што спадарожнічае чаму-н., з’яўляецца разам з чым-н.

Сырое надвор’е — с. прастудных захворванняў.

3. Нябеснае цела, якое рухаецца вакол планеты, зоркі.

С.

Зямлі — Месяц.

4. Касмічны апарат, які запускаецца ў касмічную прастору з дапамогай ракетных установак.

Запусціць с.

|| ж. спадаро́жніца, -ы, мн. -ы, -ніц (да 1 знач.).

|| прым. спадаро́жнікавы, -ая, -ае (да 4 знач.; спец.) і спадаро́жніцкі, -ая, -ае (да 1 знач.).