уве́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., каго ў чым і з дадан. сказам.
Разм. Канчаткова паверыць у што‑н. Анюта і напраўду ўверыла, што ёй такі здалося... Лобан. // Пераканаць у чым‑н. [Гарбачыо:] А можа Любоў сапраўдная і страсць пар[а]стак новы Дасць роду вашаму, бо вера горы рушыць, Паверце самі і людзей уверце ў гэтым. Клімковіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрыя́рх, ‑а, м.
1. Кіраўнік роду ў родавым грамадстве.
2. перан. Стары і вельмі паважаны чалавек у якім‑н. калектыве. // каго-чаго. Старшы і найбольш выдатны ў якой‑н. галіне дзейнасці чалавек. У Бруселі яго [Карловіча] благаслаўляе сам патрыярх польскіх гісторыкаў Іяхім Лелевель. Г. Кісялёў.
3. Вышэйшы духоўны тытул служыцеля праваслаўнай царквы. // Асоба, якая мае гэты тытул.
[Грэч. patriarchēs — роданачальнік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пяцёра, ‑цярых, ліч. зб.
Пяць (ужываецца з назоўнікамі мужчынскага або агульнага роду, якія абазначаюць асоб, а таксама з назоўнікамі, якія маюць толькі мн. лік, і з асабовымі займеннікамі ў мн. ліку). Пяцёра дзяцей. □ За купамі аголеных кустоў мітусіліся хлапчукі школьнага ўзросту. Было іх пяцёра. Колас. У той дзень зранку пяцёра .. [зняволеных] у паўразбураным начною бамбёжкаю цэху выкопвалі неўзарваную бомбу. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
суро́дзіч, ‑а, м.
1. Сваяк, радня. Багатыя суродзічы героя казкі. // Пра жывёл, раслін аднаго віду. Індыйская свіння не пародзістая і мала чым адрозніваецца ад сваіх дзікіх суродзічаў. «ЛіМ». // Член аднаго з кім‑н. роду ў радавым грамадстве.
2. Той, хто належыць да адной з кім‑н. народнасці, нацыянальнасці або з’яўляецца ўраджэнцам адной з кім‑н. мясцовасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзяся́цера, дзесяцяры́х, дзесяцяры́м, дзесяцяры́мі, ліч. зб.
Дзесяць.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага або агульнага роду, якія абазначаюць асобу.
Д. сыноў.
Д. сірот;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн. л.
Нас было д.
Працаваць за дзесяцярых (перан.);
в) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу.
Іх там працавала д.: шэсць мужчын і чатыры жанчыны;
г) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.
Д. дзяцей.
Д. цялят;
д) з множналікавымі назоўнікамі.
Д. нажніц.
Д. саней.
Д. сутак;
е) з назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
Д. ботаў.
Д. рукавіц.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
васьмёра, -мяры́х, -мяры́м, -мяры́мі, ліч. зб.
Восем.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага або агульнага роду, якія абазначаюць асобу.
В. мужчын.
В. гуляк;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн.л.
Нас было в.
Чакаем васьмярых;
в) з назоўнікамі мн.л., якія абазначаюць маладых істот.
В. дзяцей.
В. парасят;
г) з множналікавымі назоўнікамі.
В. сутак.
В. саней;
д) з некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
В. вачэй.
В. рукавіц;
е) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу.
Іх было в.: тры хлопцы і пяць дзяўчат.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тро́е, траі́х, траі́м, траі́мі, ліч. зб.
Тры.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага і агульнага роду, што абазначаюць асобу.
Т. сыноў.
Т. сірот;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн.
Іх было т.
Гэту работу ўжо траім прапаноўвалі;
в) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.
Т. дзяцей.
Т. цялят;
г) з множналікавымі назоўнікамі.
Т. саней.
Т. штаноў.
Т. сутак;
д) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу разам.
Нас там працуе т.: два мужчыны і жанчына;
е) з некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
Т. рукавіц.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чацвёра, -вяры́х, -вяры́м, -вяры́мі, ліч. зб.
Чатыры.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага і агульнага роду, якія абазначаюць асоб.
Ч. сяброў.
Ч. сірот;
б) без назоўнікаў, калі абазначаюць асоб мужчынскага і жаночага полу ў адзінстве.
Ч. ўжо адправіліся ў дарогу.
Ч. прапанавалі сваю дапамогу;
в) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.
Ч. ягнят.
Ч. лісянят;
г) з назоўнікамі, якія ўжываюцца толькі ў мн. л. або якія абазначаюць парныя прадметы.
Ч. сутак.
Ч. саней.
Ч. нажніц.
Ч. шкарпэтак;
д) з асабовымі займеннікамі ў мн. л.
Іх было ч.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Кары́цца 1, карытца ’карыта’ (Бяльк.), ’выемка, куды ўстаўляецца бёрда’ (Жыв. сл.), да карыта (гл.). Суфікс сярэдняга роду ‑ьce, які ўтварае дэмінутывы і гіпакарыстыкі (SP, 1, 101).
Кары́цца 2 ’дэталь у калаўроце, пры дапамозе якой рэгулююць шнуры’ (Нар. сл.). Гл. карыцца 1.
Кары́цца 3 ’пакарацца, скарацца’ (Кіркор, Ант.; Нас. Бел. песни, Сержп. Грам., Шн.), да карыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мага́, маго́ ’сіла’, ’магчымасць’ (Нас., Шат., Бяльк., Ян., Янк. 2). Укр. мога́ ’магчымасць’. Бел.-укр. архаізм, утвораны ад прасл. mog‑ti і суф. ‑a з абстрактным значэннем у выразе: як мага́ фалькл. як мога (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Слова мага з’яўляецца дзеепрыслоўем. Параўн. чэш. moha — дзеепрыслоўе м. роду адз. ліку ад moci ’магчы’ (Карскі 2-3, 274).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)