Пако́н ’канец, скананне’ (Нас., Бяльк.), ’пачатак (іспакон)’ (Нас.). Ст.-рус. поконъ ’пачатак’. Да кон 3, канаць (гл.). Сюды ж пако́нішча ’могілкі’ (Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Прададнём ’досвіткам’ (астрав., Сл. ПЗБ). Да приди (гл. прад) і дзень (гл.). Запазычанне або калька польск. przedednie ’канец ночы, час перад світаннем’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скапу́ціцца ‘памерці’ (ТСБМ, ТС, Варл.). Рус. калуж., маск. скапу́титься ‘нечакана і моцна захварэць’. Ад капут (гл.), што з ням. kaput ‘канец; смерць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абцярпе́цца, ‑цярплюся, ‑церпішся, ‑церпіцца; зак.
Разм. Звыкнуцца з чым‑н. непрыемным, з якімі‑н. непаладкамі. Пад канец другога тыдня астрожная адзінота і нуда сталі менш мучыць Максіма. Ён абцярпеўся і пачаў крыху прывыкаць да ўсяго гэтага. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
збры́днуць, ‑не; пр. збрыднуў, ‑дла; зак.
Разм. Тое, што і збрыдзець. Палаяўшыся з паўгадзіны каля студні, .. [Аўдоля і Акуля] разышліся: адна пайшла ў адзін канец вуліцы, другая — у другі, бо ім збрыдла лаяцца, і гэта не давала жаданых вынікаў. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непазбе́жны, ‑ая, ‑ае.
Які вынікае з даных, пэўных абставін; якога нельга пазбегнуць; немінучы. Набліжаўся канец шпітальнаму жыццю, набліжаўся паход, магчыма, цяжкі, самаахвярны, але непазбежны. Кулакоўскі. Я не раз здзіўляўся, як спрытна ўнікалі шафёры амаль непазбежных аварый. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
памідо́р, ‑а, м.
1. Аднагадовая агародная расліна сямейства паслёнавых з чырвонымі або жоўтымі пладамі, прыдатнымі да яды. Пасынкаваць памідоры.
2. Плод гэтай расліны. Быў канец жніўня, і на палях яшчэ цямнелі сланечнікі і чырванелі пераспелыя памідоры. Якімовіч.
[Ад іт. pomi d'oro — залатыя яблыкі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скана́нне, ‑я, н.
1. Смерць. Сказалі хлопцы так перад скананнем: «Не расстаёмся, не!» Пысін. Скананне скорае пужае.. [бабулю]. Бядуля.
2. перан. Канец. Восень нарадзіла ясноту хоць перад скананнем дня. Чорны.
•••
Да сканання — тое, што і да (самага) скону.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
драматы́чны в разн. знач. драмати́ческий; (полный драматизма — ещё) драмати́чный;
д. тэа́тр — драмати́ческий теа́тр;
д. тэ́нар — драмати́ческий те́нор;
д. кане́ц — драмати́ческий (драмати́чный) коне́ц;
~ныя жэ́сты — драмати́ческие же́сты
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
укало́ць, укалю́, уко́леш, уко́ле; укалі́; уко́латы; зак.
1. каго-што. Параніць, уваткнуўшы ў цела тонкі, востры канец чаго-н.
У. руку шпількай.
2. перан., каго (што). Пакрыўдзіць, абразіць, даняць.
Заўвага балюча ўкалола яго.
3. што ў што. Уваткнуць, пракалоўшы, прымусіць увайсці ўнутр чаго-н. (разм.).
У. пруток у клубок.
|| незак. уко́лваць, -аю, -аеш, -ае.
|| звар. укало́цца, укалю́ся, уко́лешся, уко́лецца (да 1 знач.); незак. уко́лвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. уко́л, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)