працэ́с, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Паслядоўная змена стану ў развіцці чаго-н., ход, развіццё якой-н. з’явы.
Усё высветлілася ў працэсе працы.
П. развіцця.
Вытворчы п.
2. Актыўнае развіццё хваробы.
Запаленчы п.
П. у лёгкіх.
3. Парадак разбору судовых і адміністрацыйных спраў, а таксама судовая справа.
Грамадзянскі п.
Выступаць на працэсе.
|| прым. працэсуа́льны, -ая, -ае (да 3 знач.; спец.).
П. кодэкс.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
фанта́стыка, -і, ДМ -тыцы, ж.
1. Тое, што заснавана на творчым уяўленні, на фантазіі.
Ф. народных паданняў.
2. Што-н. нерэальнае, немагчымае.
Асушыць такое балота!
Гэта ж ф.!
3. Жанр мастацкай літаратуры, кіно і мастацтва, у творах якога адлюстроўваюцца выдуманыя, звышнатуральныя падзеі і з’явы, а таксама самі такія творы.
Навуковая ф.
|| прым. фантасты́чны, -ая, -ае. Ф. раман.
Фантастычная літаратура.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узаемаабумо́ўленасць, ‑і, ж.
Узаемная абумоўленасць з’яў, узаемны ўплыў адных з’яў на другія. Узаемаабумоўленасць з’яў у прыродзе і грамадстве. □ Падаючы ва ўзаемасувязі і ва ўзаемаабумоўленасці з’явы і падзеі, літаратар, паводле А. М. Горкага, павінен узнімацца да шырокіх абагульненняў. Кудраўцаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мадэль ’макет чаго-небудзь’, ’узорны экземпляр новага вырабу’, ’тып, марка, узор канструкцыі’, ’схема з’явы або фізічнага аб’екта’ (ТСБМ). Запазычана з рус. модель < ням. Modelle < франц. modèle < італ. modello, якое з’яўляецца памяншальнай формай modo < лац. modus ’спосаб’, ’мера’. Магчыма і другаснае запазычанне (XX ст.) з рус. мовы (гл. Фасмер, 2, 636; Махэк₂, 371; Голуб-Ліер, 318; Брукнер, 342). Параўн. таксама мо́дэль (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мы́сліць ’разважаць, супастаўляючы думкі або з’явы рэчаіснасці і робячы з іх вывады’, ’уяўляць у думках, жадаць’ (ТСБМ, Нас., Яруш.), мыслява́ць ’разважаць’ (мазыр., Нар. Гом.). Укр. мислити, рус. мыслить, польск. myśleć, н.-луж. mysliś, в.-луж. myslić, чэш. mysliti, славац. myslieť, славен. mísliti, серб.-харв. ми̏слити, макед. мисли, балг. мисля, ст.-слав. мыслити (мышлѫ). Прасл. mysliti, якое з myslь > мысль (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тэўшч ‘таўшчыня’ (Мат. Гом.; навагр., З нар. сл., Жд. 2, Янк. 2), тэ́ўшча ‘тс’ (слонім., Нар. лекс.), тэ́ўшчар ‘тоўсты’ (Сцяц.), сюды ж тэ́ўсць ‘паўната, таўшчыня; таўстун, таўстуха’ (дзярж., Нар. сл.; Кал.). Да тоўшч (гл.), хутчэй за ўсё, у выніку экспрэснай змены пад націскам о на э («аднаўленне» квазі-карэннага галоснага), пра ўмовы фанетычнай дыялектнай з’явы гл. Карскі 1, 154–158.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прасякне́нне, ‑я, н.
Стан паводле дзеясл. прасякнуць (у 2 знач.). Калі Маякоўскі дакранаўся да факта ці з’явы, можа ўбачаных і апісаных іншымі, яны пачыналі выглядаць зусім па-новаму, .. пачыналі першаіснаваць. Гэта ішло ад глыбокага прасякнення наватарскім духам часу. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сейсмі́чны, ‑ая, ‑ае.
Звязаны з ваганнямі зямной кары пры землетрасенні. Сейсмічныя хвалі. Сейсмічныя з’явы. // Такі, дзе часта адбываюцца землетрасенні, якому ўласцівы землетрасенні (пра раён, вобласць). Сейсмічныя зоны. // Прызначаны для рэгістрацыі і вывучэння ваганняў зямной паверхні. Сейсмічная станцыя. Сейсмічныя карты.
[Ад грэч. seismós — ваганне. землетрасенне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прычы́на, -ы, мн. -ы, -чы́н, ж.
1. З’ява, якая выклікае, абумоўлівае ўзнікненне другой з’явы.
П. хваробы. П. звальнення з работы.
2. Падстава, зачэпка для якіх-н. дзеянняў.
Уважлівая п.
Смяяцца без прычыны.
Па той простай прычыне, што... (таму, што...).
◊
Без дай прычыны — беспадстаўна, ні з таго ні з сяго.
З прычыны чаго, у знач. прыназ. — у выніку чаго-н.
Не прыехаў з прычыны хваробы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спазна́ць, -зна́ю, -зна́еш, -зна́е; -зна́ны; зак.
1. што. Засвоіць, асэнсаваць з’явы рэчаіснасці, атрымаць уяўленне.
С. законы развіцця грамадства.
С. ісціну.
2. Набыць веды ў чым-н., пазнаць што-н.
С, як сканструяваны агрэгат.
3. і з дадан. Зазнаць, зведаць што-н. на ўласным вопыце, перажыць што-н.
С. нягоды і пакуты.
С, што такое вайна.
|| незак. спазнава́ць, -знаю́, -знае́ш, -знае́; -знаём, -знаяце́, -знаю́ць.
|| наз. спазнава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)