гры́зці, -зу́, -зе́ш, -зе́; -зём, -зяце́, -зу́ць; грыз, -зла; -зі́; незак.
1. каго-што. Кусаць зубамі што-н. цвёрдае.
Г. морквіну.
Г. костку.
2. перан., каго (што). Пастаянна папракаць, прыдзірацца, сварыцца.
3. перан. Не даваць спакою, мучыць.
Мяне грызе пакутлівая думка.
|| зак. разгры́зці, -зу́, -зе́ш, -зе́; -зём, -зяце́, -зу́ць; разгры́з, -зла; -зі́; -ы́зены (да 1 знач.).
|| аднакр. грызану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́; -ну́ць; -ні́.
|| наз. грызе́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
суд, -а́ і -у, М -дзе́ і -дзе, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. -а́, М -дзе́. Дзяржаўны орган, які разглядае і вырашае грамадзянскія спрэчкі і крымінальныя справы.
Народны с.
Вярхоўны с.
2. -а́, М -дзе́. Судовы працэс, разбор грамадзянскай або крымінальнай справы.
Выступіць на судзе.
Павестка на с.
4. -у, М -дзе. Думка, меркаванне аб чым-н.
С. гісторыі (ацэнкі і думкі будучых пакаленняў; высок.).
|| прым. судо́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
супярэ́чнасць, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Узаемадзеянне супрацьпастаўленых і ўзаемазвязаных сутнасцей як крыніц самаруху і развіцця (спец.).
Дыялектычныя супярэчнасці.
2. Палажэнне, пры якім адно (выказванне, думка, учынак) выключае іншае, не сумяшчальнае з ім.
С. у поглядах.
3. Выказванне або ўчынак, накіраваны супраць каго-, чаго-н.; пярэчанне, супярэчанне; процілегласць.
Супярэчнасці па цане на газ і нафту абвастраюць міжнародныя адносіны.
◊
Дух супярэчнасці — імкненне зрабіць не так, а зусім інакш.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Парадокс ’думка, меркаванне, якое разыходзіцца з агульнапрынятымі поглядамі, супярэчаць разумнаму сэнсу’ (ТСБМ). З рус. парадо́кс (Крукоўскі, Уплыў, 78), дзе ў сваю чаргу праз зах.-еўрап. мовы з грэч. παράδοξος ’тое, што супярэчыць агульнапрынятаму, дзіўнае’ (ССРЛЯ, 10, 139).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ацэ́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. ацэньваць — ацаніць.
2. Думка, меркаванне пра якасць, годнасць, значэнне каго‑, чаго‑н. Даць ацэнку.
3. Прынятае абазначэнне ступені ведаў і паводзін вучняў; адзнака. Паставіць ацэнку. Пяцібальная сістэма ацэнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кампетэ́нтны, ‑ая, ‑ае.
Кніжн.
1. Які мае дастатковыя веды ў якой‑н. галіне; дасведчаны. [Хадановіч], калі прызнацца, не надта быў кампетэнтны ў пытаннях севазвароту або ў справе ўгнаення палёў. Грамовіч. // Заснаваны на дасведчанасці; кваліфікаваны, аўтарытэтны. Кампетэнтная думка.
2. Які мае пэўныя паўнамоцтвы. Кампетэнтная арганізацыя.
[Ад лац. competens, competensis — адпаведны, здольны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
недарэ́чнасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць недарэчнага. Раман разумеў усю недарэчнасць.. [папрокаў], але нічога іншага сказаць не мог. Чарнышэвіч.
2. Недарэчны ўчынак, думка, паводзіны і пад. У рамястве .. [Васіль] быў вельмі здатным.., а ў гаспадарскіх справах часта спатыкаўся, меў шмат усякіх промахаў і ўсякіх недарэчнасць. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пралётны 1, ‑ая, ‑ае.
1. Які з’яўляецца ў час сезоннага пралёту (пра птушак). Пралётная птушка.
2. Уст. паэт. Які хутка праходзіць, праносіцца; мімалётны. Пралётная думка.
пралётны 2, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да пралёта 2 (у 1 знач.); з пралётамі. Пралётная частка моста.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэпута́цыя, ‑і, ж.
Грамадская думка, якая склалася пра каго‑, што‑н. Палагея (так звалі ўдаву) мела не зусім чыстую рэпутацыю і, апрача таго, славілася сваёй сварлівасцю. Шамякін. Іван ванька рэпутацыю школы падтрымаў, затое Алесік Грылюк псуе ўсю справу. Колас.
•••
Падмачыць рэпутацыю гл. падмачыць.
[Фр. réputation.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Му́харанка ’мухамор’ (івац., Нар. сл., Жыв. сл.), лун. му́хорана (Шатал.). Да му́ха і ра́ніць (гл.): калісьці была распаўсюджана думка, што мухаморам можна вынішчваць мух; яго рэзалі ў малако і «атручвалі» мух. Сюды ж брэсц. муха́рка, мухаронка ’тс’ (Сл. Брэс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)