катаржа́нін, ‑а; мн. ‑жане, ‑жан; м.
Чалавек, які адбывае катаргу або быў на катарзе. З двара выехала чатыры падводы з багажом, а за імі ў беспарадку даўгоў, чарадой пайшлі катаржане. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пяю́ха, ‑і, ДМ ‑юсе, ж.
Разм.
1. Пеўчая птушка. У залатой лістоце дрэў чуваць ля сонечнай палянкі з маленства вывучаны спеў пяюхі сціплай — берасцянкі. А. Вольскі.
2. Жан. да пяюн.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
багамо́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Жан. да багамолец. [Андржаяка:] Па дарозе я спаткаў Ці то ўбогую, ці проста багамолку. Клімковіч. Дзве старыя бярозы, як багамолкі, высяцца абапал брамы. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пі́сарыха, ‑і, ДМ ‑рысе, ж.
Разм.
1. Жонка пісара. А пісарыха, пачуўшы, што яна не адна ў доме, трохі асмялела і пачала жаліцца і праклінаць мужа. Колас.
2. Жан. да пісар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
брыгадзі́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.
Разм. Жан. да брыгадзір (у 2 знач.). Прыйшлі з поля, з гаспадаркі, Клуб запоўніўшы да краю, Брыгадзіры і даяркі, Брыгадзіркі і свінаркі, А гармонік грае, грае. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скры́пачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
Разм. Памянш.-ласк. да скрыпка. Падрос музыка, зрабіў сабе скрыпачку ды пайшоў у свет. Якімовіч.
скрыпа́чка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
Жан. да скрыпач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
талсто́ўка 1, ‑і, ДМ ‑тоўцы; Р мн. ‑товак; ж.
Жан. да талстовец.
талсто́ўка 2, ‑і, ДМ ‑тоўцы; Р мн. ‑товак; ж.
Шырокая, доўгая мужчынская кашуля ў складку з поясам. [Баляслаў] перацягваў .. каўказскім поясам талстоўку. Чорны.
[Ад уласн. імя.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чараўні́ца, ‑ы, ж.
1. Жан. да чараўнік (у 1, 2 знач.).
2. перан. Пра незвычайна прыгожую жанчыну. [Лабановіч:] — Я лічу, што ў завітанскай чараўніцы і так вялікі штат кавалераў, і мая там прысутнасць ніколечкі не павялічыць яе вагі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пага́нка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.
1. Лаянк. Жан. да паганец (у 1 знач.).
2. Ядавіты грыб. Бледная паганка.
3. Вадаплаўная птушка, мяса якой мае непрыемны смак. На Палессі водзіцца вушатая, або вялікая паганка, прыгожая чорна-белая птушка. Прырода Беларусі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кале́ць ’зябнуць, мерзнуць’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат.), ’дубець, карчанець’ (Нас.), ’здыхаць’ (Яруш.). Рус. бран., смал., цвяр., пск., наўг., вяц. і інш. колеть ’цвярдзець’ (у Даля без геаграфіі), (смал.) ’здыхаць’. Відаць, інавацыя ў бел. і шэрагу рус., пагранічных з беларускімі гаворках. Утворана аналагічна дубець, карчанець і да т. п. ад кол (гл.). Што датычыць семантыкі, асноўнае значэнне ’станавіцца цвёрдым’, адкуль і ’мерзнуць’ і ’здыхаць’. З вытворных слоў звяртае на сябе ўвагу калелая ў выразе калелая бярэ (Янк. БП), бадай яго каліэлая ўзела (Сержп. Грам.). У Насовіча калёлая тлумачыцца як наз. жан. р. са значэннем ’холад, дрыжыкі’: «Колѣлая цебе берець, на печь лѣзсшъ» (Нас., 242), колѣлый ’замёрзлы, азяблы’. Думаецца, што можна меркаваць пра беларускую інавацыю, паколькі дакладны адпаведнік быў адзначаны толькі Дабравольскім: колелая ’дрыжыкі, ліхарадка’. Не выключана, што тут эўфемістычная назва хваробы, параўн. рус. дыял. назву ліхаманкі колотуха. У такім выпадку значэнне магло развіцца натуральна на базе семем ’зябнуць’ і ’дрыжаць, трэсціся’ (параўн. і трасца ў аналагічных выпадках). Да статуса інавацыі параўн. рус. том. колеться ’зябіць, ліхаманіць’: «колется тебе всё, колется, хворатся».
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)