саро́мецца, -еюся, -еешся, -еецца; незак.
1. Адчуваць сорам, няёмкасць за свае ўчынкі, паводзіны і пад.
С. расказаць пра сваю віну.
С. свайго бруднага адзення.
2. Бянтэжыцца, канфузіцца.
С. незнаёмых людзей.
С. пець.
Не трэба с. сваіх слёз.
|| зак. асаро́міцца, -млюся, -мішся, -міцца (да 1 знач.) і пасаро́мецца, -еюся, -еешся, -еецца.
Дзяцей бы пасаромелася!
Пасаромеўся позна званіць сябру.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узарва́цца, -ву́ся, -ве́шся, -ве́цца; -вёмся, -вяце́ся, -ву́цца; -ві́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разбурыцца ад узрыву.
Граната ўзарвалася.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Парушыцца (пра цішыню і пад.).
Цішыня ўзарвалася.
Зала ўзарвалася ад апладысментаў.
3. перан. Не стрымаць свайго абурэння, вельмі раззлавацца (разм.).
Ён цярпеў-цярпеў і ўзарваўся.
|| незак. узрыва́цца, -а́юся, -ае́шся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
улада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. кім-чым. Мець у сваёй уласнасці.
У. крыніцамі сыравіны.
2. чым. Мець якія-н. якасці, уласцівасці.
У. добрым голасам.
3. чым. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела.
Не ў. правай рукой.
4. перан., кім. Трымаць у сваёй уладзе, падпарадкоўваць сабе, кіраваць.
Адна думка ўладала ім.
|| наз. улада́нне, -я, н. (да 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Напор ’упартасць’ (Нас.), напора ’ўпарты’ (Бяльк.). Да напіра́цца ’ўпарта дзейнічаць з мэтай ажыццяўлення свайго жадання, настойваць’ (Нас.), параўн. вупар ’упарты чалавек’, усё да перці ’ціснуць, націскаць’, сюды таксама напорам ’націскам’ (чач., Мат. Гом.), напором ’гвалтам, сілком’ (ТС); іншая семантыка ў напор ’прыпар, напружаная пара’ (ТС), напорны ’напружаны’ (Жд. 2), параўн. наперці ’наваліцца’, наперціся ’напружыцца’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пераня́ць ’перахапіць, падхапіць у час руху; засвоіць, запомніць; запазычыць’, трак. ’захварэць на панос’, віл. ’прыняць дзіцё пры родах’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). Укр. перейня́ти, переня́ты, перея́ти ’пераймаць, перахопліваць, пераняць’, рус. переня́ть ’пераняць, перахапіць’, пск. ’сустракаць ля брамы свайго дома’, польск. przejąć, przejmać ’узрушыць; прысвоіць, успадкаваць; перахапіць’. Паўночнаславянскае. Да прасл. *per‑jęti. Гл. таксама пераймаць, узяць і ‑няць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трасару́бка (трэсару́бка) ‘неахайная, нядбайная да свайго адзення жанчына’ (Растарг.). Да трэсці (гл.) і руб‑, гл. руб, ст.-бел. рубъ ‘абрывак тканіны, рыззё’, стараж.-рус. рубъ, ‘дрэннае адзенне, грубая тканіна’. Параўн. спалучэнне слоў у выразе укр. треба прясти, щоб рубʼям не трясти (Грынч., 4, 85) і назву расліны дрыжнік — трісирубичка (ЕСУМ, 5, 644), суадносную з трасунька, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
унасле́даваць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; зак., што.
1. Спец. Успрыняць ад бацькоў, продкаў якія‑н. рысы. Дзеці ўнаследавалі колер вачэй маці.
2. Запазычыць, узяць у папярэднікаў як спадчыну (у 2 знач.). Унаследаваць алфавіт. □ [Дзеці] ўнаследуюць ад свайго бацькі нянавісць да фашызму, як унаследаваў нянавісць да ўсяго антычалавечага сам Ісай Казінец ад свайго бацькі. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абарда́ж, ‑у, м.
Старадаўні спосаб марскога бою — счэпліванне свайго судна з варожым для рукапашнай схваткі.
•••
Браць (узяць) на абардаж гл. браць.
[Фр. abordage.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бескары́слівасць, ‑і, ж.
Уласцівасць бескарыслівага. [Сяргею] хацелася пераканаць.. [Таню] ў бескарыслівасці свайго пачуцця, але па сваёй нерашучасці ён не мог зрабіць гэтага. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хці́вец, хціўца, м.
Той, каму ўласціва хцівасць. На ўсіх этапах свайго творчага шляху пісьменнік ненавідзеў закаранелага ўласніка, хціўца, кулака-крывасмока. Кудраўцаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)