экзо́тыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
Дзівосныя, незвычайныя асаблівасці (прыроды, звычаяў, мастацтва і пад.) народаў аддаленых краін. Не шукайце экзотык за морамі, Узбярэжжаў з крыштальнымі зорамі. Прыязджайце да нас, на Полаччыну, Пахадзіце яе прасторамі. Бураўкін. Перу для японскага гледача — такая ж экзотыка, як для нас, скажам, Гавайскія астравы. «Маладосць».
[Ад грэч. exōtikos — чужаземны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наву́ка, -і, ДМ -ву́цы, мн. -і, -ву́к, ж.
1. Сістэма ведаў аб заканамернасцях развіцця прыроды, грамадства і мыслення, а таксама асобная галіна гэтых ведаў
Развіццё навукі.
Гуманітарныя навукі.
2. толькі адз. Навыкі, веды, якія чалавек атрымлівае ў выніку свайго навучання або жыццёвага вопыту.
Гэтая справа патрабуе навукі.
3. толькі адз. Павучанне, настаўленне; урок.
Гэта будзе навукай на ўсё жыццё.
4. толькі адз. Навучанне, вучоба (разм.).
Хлопец здатны да навукі.
|| прым. навуко́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Навуковая праблема.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сці́шыцца, -шуся, -шышся, -шыцца; зак.
1. Стаць больш павольным (пра рух машыны).
Машыны сцішыліся.
2. Пра гукі, шумы: стаць цішэйшым, бясшумным; сціхнуць.
У зале сцішыліся гукі акардэона.
Перад навальніцай усё сцішылася.
3. Перастаць хвалявацца; супакоіцца, змоўкнуць.
Дзіця паплакала і сцішылася.
4.(1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра з’явы прыроды: паменшыцца ў сіле; спыніцца.
Раніцай дождж сцішыўся.
5. Прыйсці ў стан нерухомасці, спакою.
Мора к вечару сцішылася.
|| незак. сці́швацца, -аюся, -аешся, -аецца і сціша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спахмурне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які зрабіўся хмурным, змрочным (пра з’явы прыроды). Я сядзеў ля адчыненага акна і з надзеяй пазіраў на спахмурнелае неба: хоць бы адзін прасвет. Шыловіч.
2. Які стаў панурым, сумным (пра чалавека). Спахмурнелы Турсевіч сядзеў і слухаў. Колас. Па раптам спахмурнелым.. [Алесевым] твары Нікіфаровіч здагадаўся, што нешта нядобра. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
у́нікум, ‑а, м.
Рэдкі, адзіны ў сваім родзе экземпляр (прадмет або чалавек). Завод-унікум. □ Мяфодзій Кірылавіч Задзерынос, пра якога мы, яго былыя падначаленыя, хочам расказаць, можна сказаць, адзіны экземпляр прыроды, унікум. Прокша. Старому Бародку даўно была пара выходзіць на пенсію, але, відаць, яго трымалі на службе як своеасаблівы астрожны унікум. Машара.
[Лац. unicum — адзіны ў сваім родзе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
свабо́да, -ы, ДМ -дзе, ж.
1. У філасофіі: магчымасць праяўлення суб’ектам сваёй волі на аснове пазнання законаў развіцця прыроды і грамадства.
Суадносіны свабоды і неабходнасці.
2. Дзяржаўная незалежнасць, суверэнітэт.
Барацьбіты за свабоду народа.
3. Адсутнасць абмежаванняў, якія звязваюць грамадска-палітычнае жыццё і дзейнасць грамадства або яго членаў.
С. выбару веравызнання.
С. слова.
4. Увогуле — адсутнасць якіх-н. абмежаванняў у чым-н., асабістая незалежнасць, самастойнасць.
Поўная с.
5. Стан таго, хто не знаходзіцца ў заключэнні, у няволі.
Выпусціць на свабоду.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сці́хнуць, -ну, -неш, -не; сціх, -хла; -ні; зак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра гукі, шумы: перастаць гучаць, стаць нячутным.
Крокі сціхлі.
Гул аўтобуса сціх.
2. Перастаць гаварыць, спяваць, крычаць; замоўкнуць.
Гутарка пад акном сціхла.
Дзяўчаты сціхлі.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра з’явы прыроды: паменшыцца ў сіле; спыніцца.
К вечару вецер сціх.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Суняцца (пра боль і пад.).
Зубны боль сціх.
|| незак. сціха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тэо́рыя, -і, мн. -і, -рый, ж.
1. Вучэнне, сістэма навуковых прынцыпаў, ідэй, якія абагульняюць практычны вопыт і адлюстроўваюць заканамернасці развіцця прыроды, грамадства, мыслення.
Т. пазнання.
2. Сукупнасць абагульненых палажэнняў, што ўтвараюць навуку або раздзел якой-н. навукі, а таксама сукупнасць правіл у галіне якога-н. майстэрства.
Лінгвістычная т.
Т. шахматнай гульні.
3. Думка, погляды, меркаванні аб чым-н., якія склаліся ў каго-н. (разм.).
У яго свая т. наконт гэтага пытання.
|| прым. тэарэты́чны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тэарэтычнае мовазнаўства.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бе́днасць ж.
1. (несостоятельность) бе́дность, нужда́; нищета́, ни́щенство ср.;
2. бе́дность, ску́дность, ску́дость;
б. прыро́ды — бе́дность (ску́дность) приро́ды;
б. фанта́зіі — бе́дность (ску́дность) фанта́зии;
3. (о чём-л. простом, дешёвом) бе́дность;
б. адзе́ння — бе́дность оде́жды
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
будава́цца, ‑дуюся, ‑дуешся, ‑дуецца; незак.
1. Ставіць сабе дом або іншы будынак. [Пятрусь] два разы гарэў, два разы будаваўся... Цяпер вось дом, як шклянка, у два канцы. Брыль.
2. Узводзіцца, знаходзіцца ў стане будаўніцтва. Другі месяц на рацэ будуецца мост.
3. Узнікаць, складацца. Жывыя арганізмы будуюцца з рэчываў нежывой прыроды.
4. Зал. да будаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)