Се́рца ‘сэрца’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), се́рцэ ‘сэрца’, ‘гнеў’, ‘прыхільнасць’ (Нас.), ‘сэрца’, ‘гнеў’ (Пятк. 2), ‘сэрца’, ‘стрыжань’, ‘біла звана’ (ТС), ст.-бел. сердце ‘сэрца’ (Альтбаўэр), серъдце ‘тс’ (Скарына; паводле Карскага (1, 256) — “графічнае ъ”), серцо ‘тс’ (Карскі 1, 172); сюды ж серцаві́на ‘стрыжань, цвёрдая драўніна’ (Бяльк., Мат. Гом., брасл., Сл. ПЗБ). На пэўнай частцы моўнай тэрыторыі ўжываецца паралельна з сэ́рца (гл.), параўн. sérce альбо siérce (Пятк. 2).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Граб ’назва дрэва Carpinus betulus’ (БРС, Шат., Касп.). Прасл. форма *grabъ (параўн. яшчэ рус. граб, укр. граб, польск. grab) і таксама *grabrъ (балг. га́бър, славен. gȃber, чэш. habr). Роднасныя формы: ст.-прус. wosigrabis ’брызгліна’, макед. γράβιον ’драўніна пэўнай пароды дуба і г. д.’ Гл. Фасмер, 1, 449. Параўн. агляд у Трубачова (Эт. сл., 7, 99–100), які думае пра роднаснасць са слав. *grebǫ, *grebti (назва ўзнікла, магчыма, у перыяд даўняга збіральніцтва).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нетрыва́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які не мае надзейнай моцы, якасці, хутка разбураецца. Нетрывалы падмурак. Нетрывалая драўніна. □ Грунт аказаўся нетрывалы не толькі ў простым, але і ў пераносным сэнсе. Арабей. Невялікі вецер лёгка разносіў салому, а моцныя віхуры часта зусім разбуралі нетрывалую страху. В. Вольскі.
2. перан. Няўстойлівы, ненадзейны, хісткі. Нетрывалае становішча. Нетрывалыя веды. Нетрывалае шчасце. □ Сон.. [жанок] быў трапяткі, нетрывалы. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лі́па 1, ‑ы, ж.
1. Лісцевае дрэва сямейства ліпавых з сэрцападобнымі пілаватымі лістамі і жаўтаватымі духмянымі меданоснымі кветкамі. Ціха шалясцяць на вятрыску пахучыя ліпы. Лынькоў. Ад высокіх ліп, што вартаўнікамі стаялі ўздоўж вуліцы, разносіўся саладкаваты водар квецені. Ваданосаў.
2. толькі адз. Драўніна гэтага дрэва; матэрыял. Зрабіць начоўкі з ліпы.
лі́па 2, ‑ы, ж.
Разм. груб. Пра што‑н. фальшывае, падробленае, несапраўднае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
смаля́к, ‑а, м.
Смалісты кавалак дрэва. На агні яркім полымем гарэў смаляк, і ад гэтага за кругам святла цемень здавалася яшчэ больш густой. Краўчанка. У грубцы весела разгараліся смалякі, страляла іскрамі. Шамякін. А я яшчэ памятаю, калі людзі смалякамі ды лучынай асвятляліся. Сіняўскі. // толькі мн. (смалякі́, ‑оў). Насычаная смалой драўніна хваёвых парод, якая выкарыстоўваецца як сыравіна для вырабу каніфолі, шкіпінару і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сіню́ха ‘лучына з абалоны хвоі’ (Шат., Байк. і Некр.), ‘драўніна, якая ўтрымлівае мала смалы’ (чэрв., Сл. ПЗБ), ‘тонкія і вузкія дошчачкі (лучына) для тынкоўкі сцен’ (Нар. сл.), сіню́чына ‘тс’ (Бір. дыс.), сіня́к ‘горшы гатунак драўніны, не прыгодны для вырабу мэблі’ (Нар. сл.), сіню́шка ‘лучына пад тынкоўку’ (З нар. сл.), сі́ні ‘аб пацямнелых дошках’ (Ян.), сіні́ца ‘лучына з пасінелай драўніны’ (Мат. Маг.). Да сіні, таму што не насычаная смалой абалонка дрэва хутка набывае шэра-попельны колер.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
арэ́х, -а і -у, мн. -і, -аў, м.
1. -а. Плод некаторых дрэў, кустоў з ядомым ядром у цвёрдай шкарлупіне.
Кедравыя арэхі.
Какосавы а.
Смачны жабе а., ды зубоў бог не даў (прыказка).
2. -у. Дрэва, куст, якія даюць такія плады, а таксама цвёрдая драўніна, што ідзе на сталярныя вырабы.
Мэбля з арэху.
◊
Пад арэх вырабіць (разм.) — зрабіць што-н. вельмі добра.
Зарабіць на арэхі — пра вымову, пакаранне.
|| памянш. арэ́шак, -шка, мн. -шкі, -шкаў, м. (да 1 знач.).
|| прым. арэ́хавы, -ая, -ае.
А. стол.
А. торт (з арэхамі).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цвёрды, -ая, -ае.
1. Які складаецца са шчыльна прылеглых частак, не мяккі, стабільны па форме пры нармальных умовах, у адрозненне ад вадкага і газападобнага.
Цвёрдае паліва.
Цвёрдае рэчыва.
2. Які з цяжкасцю паддаецца сцісканню, згінанню, рэзанню і пад.
Цвёрдая драўніна.
Цвёрдая зямля.
3. перан. Стойкі ў сваіх перакананнях, непахісны.
Ц. намер.
Цвёрдае рашэнне.
4. Устойлівы, трывалы, стабільны.
Цвёрдыя цэны.
Цвёрдая зарплата.
5. Добра засвоены, трывалы, грунтоўны.
Цвёрдае веданне прадмета.
○ Цвёрды знак — назва літары «ь» у рускай азбуцы.
Цвёрдыя зычныя — зычныя гукі, якія вымаўляюцца без набліжэння сярэдняй часткі языка да цвёрдага паднябення.
|| наз. цвёрдасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Межаву́ха ’балотнае дрэва’, ’кручаная драўніна з ускрайку леса, якая дрэнна колецца’ (Сцяц., Інстр. II). Балтызм. Параўн. усх.-літ. mẽdžias ’лес’, лат. mežs ’лес’, ’дрэва’ — у балт. мовах лексемы з і.-е. коранем *medhi̯o ’сярэдні’ азначаюць ’тое, што служыла граніцай, размяжоўваннем чаго-небудзь’. Семантычна бел. лексема ўваходзіць у лік тых, якія маюць звязаныя семемы ’балота’ ⟷ ’лес’ (гл. Талстой, Геогр., 244). Параўн. ме́жань 2, а таксама бел. ку́дра ’ставок, азярцо, балота’ — ’лясок сярод поля’ і літ. kūdra ’ставок’, лат. kūdra ’торф’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гру́ша і ігру́ша, ‑ы; Р мн. груш і ігруш; ж.
1. Фруктовае дрэва сямейства ружакветных з сакавітымі салодкімі пладамі ў форме акруглага конуса. Груша-дзічка. Марозаўстойлівы сорт ігруш.
2. Плод гэтага дрэва. Натрэсці груш. Сушаныя грушы. Кампот з ігруш.
3. толькі адз. Драўніна гэтага дрэва. Лыжкі з грушы.
•••
Земляная груша — шматгадовая кармавая і тэхнічная клубняносная расліна сямейства складанакветных; тапінамбур.
На вярбе грушы растуць у каго — маніць, расказвае небыліцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)