вага́, -і́, ДМ вазе́, мн. ва́гі і (з ліч. 2, 3, 4) вагі́, ва́гаў, ж.

1. толькі адз. Цяжар каго-, чаго-н., які вызначаецца ўзважваннем.

Вызначыць вагу тавару.

Вагой у дваццаць кілаграмаў.

Меры вагі.

Барэц цяжкай вагі.

2. толькі адз., перан. Уплыў, аўтарытэт, значэнне.

Мець вагу ў калектыве.

3. Прылада для ўзважвання чаго-н.

Аўтаматычныя вагі.

◊

На вагу золата — вельмі дорага.

|| прым. вагавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 3 знач.).

Вагавыя катэгорыі барцоў.

В. збор.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пазі́цыя ж., в разн. знач. пози́ция;

перадавы́я ~цыі — передовы́е пози́ции;

гало́сны ў мо́цнай ~цыі — гла́сный в си́льной пози́ции;

вы́значыць сваю́ ~цыю — определи́ть свою́ пози́цию;

○ агнява́я п. — огнева́я пози́ция;

◊ з ~цыі сі́лы — с пози́ции си́лы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

изве́стность вядо́масць, -ці ж.; знакамі́тасць, -ці ж.; (слава, популярность) сла́ва, -вы ж., папуля́рнасць, -ці ж.;

получи́ть (приобрести́) изве́стность стаць вядо́мым, набы́ць сла́ву (папуля́рнасць, вядо́масць);

привести́ в изве́стность вы́светліць, дакла́дна вы́значыць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Лапано́сы ’чалавек з шырокім, пляскатым носам’ (Касп., ТСБМ; кіраў., Нар. сл.; жлоб., Мат. Гом.), ’лапаносы, кірпаносы’ (Растарг.). Літ. lapanõsis ’той, у каго нос мае форму ліста’, параўн. šikšnósparnis lapanõsis ’шыраканосая лятучая мыш, Rhinolophus ferrum eguinum’. Магчыма, балтызм, аднак з прычыны неакрэсленасці арэала пашырэння лексемы ў літоўкай мове (адсутнасць дадатковых дадзеных) нельга дакладна вызначыць крыніцу. Сюды ж лапаноска ’водная птушка шыраканоска, Anas clypeata L.’ (Інстр. 2; слуц. Федз.–Доўб.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прыкме́ціць ’убачыць, звярнуць увагу; заўважыць; запомніць; намеціць’ (ТСБМ, Яруш., ТС), таксама з семантычным зрухам прикміэтилося ’здалося, падалося’ (Бес.). Сюды ж аддзеяслоўныя назоўнікі: прыкме́та ’адметная рыса, па якой можна пазнаць, вызначыць; у забабонных уяўленнях — рыса, з’ява, што прадвяшчае што-небудзь’ (ТСБМ, Янк. 2), прыкаме́та ’прыкмета’ (Мат. Гом.). Прэфіксальнае ўтварэнне ад кме́ціць ’заўважаць, разумець, цяміць’ (гл.), якое ў сваю чаргу працягвае прасл. *kъmětiti < kь‑ + дзеяслоў *mětiti (ЭССЯ, 13, 198; толькі з укр. адпаведнікамі).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

указа́ть сов.

1. (показать) паказа́ць; (обратить внимание, отметить — ещё) зазна́чыць; (назвать) назва́ць;

указа́ть па́льцем на кого́-л. паказа́ць па́льцам на каго́-не́будзь;

указа́ть доро́гу паказа́ць даро́гу;

указа́ть на недоста́тки в рабо́те зазна́чыць, што ў рабо́це ёсць недахо́пы, паказа́ць на недахо́пы ў рабо́це;

указа́ть кни́гу назва́ць кні́гу;

2. (разъяснить) расказа́ць, растлума́чыць; (дать наставление, научить — ещё) указа́ць, навучы́ць;

указа́ть, как вести́ рабо́ту расказа́ць (растлума́чыць, указа́ць, навучы́ць), як ве́сці рабо́ту (як працава́ць);

3. (установить, определить, назвать, наметить) вы́значыць, прызна́чыць, назва́ць;

указа́ть ме́сто встре́чи вы́значыць (прызна́чыць, назва́ць) ме́сца сустрэ́чы;

указа́ть вре́мя прие́зда вы́значыць (прызна́чыць, назва́ць) час прые́зду;

◊

указа́ть (на) дверь паказа́ць на дзве́ры.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дыяфра́гма, ‑ы, ж.

1. Мышачная перагародка, якая аддзяляе грудную поласць ад брушной (у млекакормячых жывёл і чалавека).

2. Прыстасаванне для змянення дыяметра дзеючай адтуліны ў фота- ці кінааб’ектыве.

3. Вертыкальная сценка з бетону, металу і пад. у целе земляных ці камененакідных плацін для забеспячэння іх воданепранікальнасці.

4. Кальцавая перагародка ў трубаправодзе для стварэння перападу ціску, каб вызначыць расход вадкасці, газу і пад.

[Ад грэч. diáphragma — перагародка.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

установи́ть сов.

1. (поместить) устанаві́ць; (поставить) паста́віць;

установи́ть маши́ну устанаві́ць машы́ну;

установи́ть в ряд прост. устанаві́ць (паста́віць) у шэ́раг (рад);

2. (узаконить) устанаві́ць; (определить) вы́значыць; (наладить) нала́дзіць;

установи́ть реко́рд устанаві́ць рэко́рд;

установи́ть це́ны устанаві́ць (вы́значыць) цэ́ны;

установи́ть сноше́ния нала́дзіць зно́сіны;

3. (доказать) устанаві́ць; (обнаружить) вы́явіць;

установи́ть и́стину устанаві́ць пра́ўду;

установи́ть за́лежи угля́ вы́явіць пакла́ды ву́галю;

4. (организовать, устроить) устанаві́ць;

установи́ть поря́док (о́чередь) устанаві́ць пара́дак (чаргу́);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Налі́м ’мянтуз, мянёк’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), рус. нали́м, укр. нали́м. Паводле Фасмера (3, 40), цёмнае слова; Ліуканен прапануе рэканструкцыю *nalip‑mъ ад *na‑lipati ’наліпаць’ або ад nalipnǫti ’наліпнуць’, паколькі ў рыбы ліпкая слізь, а не скура (Лиукконен, Восточнославянские отглагольные существительные на ‑м‑, 1. Хельсинки, 1987, 89–90), што цалкам верагодна, аднак застаецца вызначыць умовы пераходу рэканструяванай формы *nalipmъ > налім, паколькі звычайна наліпнуць > наліп, параўн. тураўск. наліпнуць ’наліпнуць, напрыліпаць’ і наліп ’намаразь, намёрзлы снег’ (ТС).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адзна́ка, -і, ДМ -на́цы, мн. -і, -на́к, ж.

1. Знак, метка, след, якія паказваюць на што-н.; запіс, штамп і пад., якія сведчаць што-н.

А. на карце.

А. ў дакументах.

2. Прыкмета, акалічнасць, па якіх можна вызначыць што-н.

Па ўсіх адзнаках ураджай будзе добры.

3. Асаблівасць, рыса, якімі асоба ці прадмет адрозніваюцца ад іншых асоб ці прадметаў.

Індывідуальная а. асобы.

4. Агульнапрынятае абазначэнне ацэнкі ведаў і паводзін навучэнцаў.

Атрымаць выдатную адзнаку.

5. Ганаровы знак, ордэн, медаль і пад.

Дыплом з адзнакай.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)