адзінока, самотна, нелюдзіма, сіратліва □ сам па сабе, як пень

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

Асамі́сты ’паважны’ (Яруш., Нас.). З асаністы ў выніку народнай этымалогіі пад уплывам слова сам: параўн. сінанімічнае самавіты. Рус. осанистый ад осаниться прыняць паважны, мажны выгляд’ ад значэння ’атрымаць сан’ (гл. сан). Параўн. осамицьца (Нас.) ад осаниться.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Разбе́рыць ’адрозніць’ (лудз., Сл. ПЗБ), ’разблытаць’: круцялі разберым (паст., там жа), ’высветліць’: разберыш ты сам (в.-дзв., там жа). Хутчэй за ўсё ад разабра́ць, разбіра́ць (гл.), але прычыны трансфармацыі слова незразумелыя (уплыў літ. ber̃ti ’веяць; сеяць’?).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

тэт-а-тэ́т, прысл. (звычайна з захаваннем французскага напісання tête-a-tête).

Сам-насам, удваіх без сведак.

[Фр. tête-á-tête.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

судзі́ць, суджу́, су́дзіш, су́дзіць; су́джаны; незак.

1. аб кім-чым, пра каго-што, па кім-чым і без дап. Рабіць вывад адносна каго-, чаго-н.; меркаваць пра каго-, што-н., думаць, разважаць.

С. аб літаратуры.

С. пра каго-н. па рабоце.

2. каго-што. Разглядаць чыю-н. справу ў судовым парадку, а таксама ў таварыскім судзе.

С. злодзея.

3. каго-што, пра каго-што. Ацэньваць каго-, што-н., ганіць, дакараць у чым-н.

За добрую справу не судзяць.

4. каго-што і без дап. У спартыўных спаборніцтвах: сачыць за выкананнем правіл гульні і вырашаць спрэчныя пытанні.

С. футбольны матч.

5. (таксама зак.), што каму або без дап. Прадвызначаць (-ачыць) (пра што-н. непрадбачанае, што не залежыць ад волі чалавека).

Не судзіў лёс яму больш пажыць і зрабіць.

6. судзі́(це) (звычайна са словамі «сам», «самі»), Ужыв. ў знач.: рашай (це).

Судзі сам, як далей паступіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

каб¹, злуч.

1. мэтавы. Далучае да галоўнага даданы сказ з мэтавым або паясняльным значэннем.

Трэба чытаць больш выразна, каб усім было зразумела.

Спяшаюся, каб не спазніцца на цягнік.

2. умоўны. Далучае даданы сказ, які паведамляе пра ўмовы здзяйснення чаго-н.

Каб ён змог, то зрабіў бы сам.

Не прыехаў бы, каб не было патрэбы.

3. Уводзіць пабочныя і ўстаўныя словазлучэнні і сказы.

А я, каб ты ведала, заўтра паеду ў камандзіроўку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

куха́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.

Гатаваць стравы; быць кухарам, кухаркай. Нядаўна, як хварэла маці, дзед сам кухарыў. Рылько.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

згаво́р, ‑у, м.

Узаемная дамоўленасць, узаемнае пагадненне. Неяк сам сабою, без згавору, без папярэдняй падрыхтоўкі пачаўся мітынг. Галавач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

самадастатко́вы, ‑ая, ‑ае.

1. Дастатковы для задавальнення сваіх патрэб.

2. Які валодае самастойным значэннем, значны сам па сабе.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

самаса́дачны, ‑ая, ‑ае.

1. Які асядае натуральным шляхам, сам сабой. Самасадачная соль.

2. Які ўтрымлівае самасадку. Самасадачнае возера.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)