наме́сці, ‑мяту, ‑мяцеш, ‑мяце; ‑мяцём, ‑мецяце; пр. намёў, ‑мяла, ‑мяло; заг. намяці; зак., чаго.
1. Падмятаючы, сабраць у нейкай колькасці. Намесці кучу смецця. Намесці сухога лісця.
2. Нанесці, надзьмуць ветрам (пра снег, пыл і пад.). Прыснілася вясна... А тут навокал Зноў гурбы снегу намяла зіма. Тарас. / у безас. ужыв. Каля нашай хаты намяло гурбу снегу да самай страхі. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панаганя́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак.
1. каго-чаго. Нагнаць, сабраць у адным месцы многа каго‑, чаго‑н. На могілках на дзядзінцы ляжала каменне — крушнямі; сюды панаганяла з вясны, яшчэ ў паводкі, пяску, і цяжка было ступаць: вязлі ногі. Пташнікаў.
2. што. Нацерці (пра мазалі). Панаганяць мазалі на руках.
3. што. Набіваючы, насадзіць на што‑н. усё, многае. Панаганяць абручы на бочку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ску́піць, ску́плю, ску́піш, ску́піць; зак., каго-што.
Разм. Сабраць разам, у адно месца; стоўпіць. Скупіць вакол сябе людзей.
скупі́ць, скуплю́, ску́піш, ску́піць; зак., што.
Купіць што‑н. (усё, многае). Біржавыя спекулянты гатовы задушыць адзін другога, каб толькі самому скупіць акцыі, курс якіх пачынае павышацца. Новікаў. У знаёмых крамнікаў.. [Валерый] скупіў усе косы і паляўнічыя стрэльбы і тайком пераправіў іх у Сайкаву леснічоўку. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уко́л, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. уколваць — укалоць (у 1 знач.).
2. Упырскванне чаго‑н. пад скуру, ін’екцыя. Доктар, які прыехаў неўзабаве пасля званка, зрабіў дзеду ўкол і загадаў сабраць яго ў бальніцу. Хомчанка.
3. Разм. Уколатае месца. Пакласці грэлку на ўкол.
4. перан. Заўвага, учынак, якія прычыняюць непрыемнасці, крыўдзяць, абражаюць каго‑н. Кожная .. сустрэча [Вольгі і Сашы] суправаджалася ўзаемнымі ўколамі. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падабра́ць, падбяру́, падбярэ́ш, падбярэ́; падбяро́м, падбераце́, падбяру́ць; падбяры́; падабра́ны; зак.
1. што. Сабраць, падняць з зямлі.
П. рассыпаныя арэхі.
2. што. Паправіць; сагнуўшы, падцягнуць пад сябе (пра часткі цела).
П. валасы.
Сабака падабраў хвост.
3. каго-што. Падмяць, наваліўшыся; прыціснуць.
Мядзведзь падабраў пад сябе паляўнічага.
4. каго-што. Выбраць адпаведнае, патрэбнае.
П. брыгаду.
П. ключ да замка.
П. патрэбныя словы.
П. цытаты.
|| незак. падбіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. падбо́р, -у, м. (да 4 знач.) і падбо́рка, -і, ДМ -рцы, ж.
Падбор кадраў.
Падборка нітак патрэбнага колеру.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Прыгрэ́бка ’пограб, склеп; прыбудоўка перад уваходам у пограб, склеп’ (ТСБМ, Юрч., Жд.), прыгрэ́бак ’тс’ (Нар. Гом.), прыгрэ́бнік ’пограб, склеп; памяшканне над пограбам; прыбудоўка перад уваходам у пограб, склеп; пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (ТСБМ, Байк. і Некр.; брагін., ДАБМ; Жд., Ян.), прыгрэ́бня ’насціл над склепам’ (Ян.), прыгрэ́біца ’пограб; частка пограба (надбудоўка над ім), як бы сенцы’ (петрык., Маш.; чырв., З нар. сл.; слуц., Нар. словатв.), прыгрэ́бачка ’невялікі склеп’ (слонім., Сл. ПЗБ); сюды ж прыгрэ́бка ’прызба’ (Жд.). Аддзеяслоўныя назоўнікі ад прыгрэ́бці ’зграбаючы, сабраць, насыпаць’, прэфіксальныя да грэ́бці/грэ́баць (гл.) < прасл. *grebati/*grěbati, таксама *grebti (ЭССЯ, 7, 108–109, 109–110). Параўн. прыгрэбці́ ’прыгрэбці, закапаць (нябожчыка)’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вавёрка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.
Звярок роду млекакормячых атрада грызуноў, які жыве ў дуплах дрэў. Даўгахвостая вавёрка, відаць, нечым напалоханая, рыжай маланкай узлятае ўгору па карабатай кары дуба. Паслядовіч. // Футра, шкурка гэтага звярка. На румах ворагаў чакаюць дзяды памяркоўныя нашы; Трэба сабраць ім даніну: ад лодкі — два локці тканіны; Ад лодкі — па белай вавёрцы, і потым плыві сабе з богам... Сіпакоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ру́пны, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і руплівы. «Такі ўжо рупны, — падумаў Бяньчук пра Васіля, — не паспеў адаспацца з дарогі і, глядзі, у заработках ужо». Гроднеў. Рупная пчала ўмее ў соты мёд сабраць і з горкіх кветак. Багдановіч. Рупная праца беларускіх перакладчыкаў.. добра сведчыць пра творчую сталасць нашай літаратуры. У. Калеснік. Дзякуй рупным рукам, што заўжды ў мазалях, без якіх каласам не звінець у палях! А. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыні́цца, чыніцца; незак.
1. Рабіцца, дзеяцца. Палякі загадалі праз войта сабраць па дзесяць пудоў сена і саломы з двара. А перад гэтым збіралі розную жыўнасць: кур[эй], парасят, сала. Колькі калатні і ляманту было па вёсцы. А ўсякае супраціўленне каралася жорстка, і расправа чынілася на месцы. Колас. Допыты чыніліся [гестапаўцамі] кожную ноч. Спачатку толькі вялі допыт — абразліва, груба. Потым пачалі біць. «Маладосць».
2. Зал. да чыніць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перасы́паць, -плю, -плеш, -пле; -ы́п; -паны; зак., што.
1. Насыпаць у другое месца.
П. збожжа ў мяшкі.
2. і чаго. Насыпаць звыш меры.
П. цукру ў чай.
3. чым. Насыпаць што-н. паміж чым-н.
П. адзенне нафталінам.
4. Разабраўшы, сабраць нанава, замяніўшы пашкоджаныя часткі.
П. хлеў.
5. перан., чым. Перапоўніць (мову) якімі-н. спецыфічнымі зваротамі, словамі і пад.
П. апавяданне дыялектызмамі.
|| незак. перасыпа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. перасыпа́нне, -я, н. (да 1, 3, 4 і 5 знач.) і перасы́пка, -і, ДМ -пцы, ж. (да 1, 3 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)