просну́ться сов., прям., перен. прачну́цца, мног. папрачына́цца;
ра́но просну́ться ра́на прачну́цца;
го́род просну́лся перен. го́рад прачну́ўся;
чу́вства просну́лись перен. пачу́цці прачну́ліся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Бо́лька ’болька, рана’ (Бяльк., Шат., Касп., Нас. і інш.). Утварэнне ад bolěti (гл. бале́ць). Гэта слова, відавочна, праславянскае і мае адпаведнасці ў кашуб., балг., серб.-харв., мак. мовах. Падрабязна Мартынаў, Бел.-польск. ізал., 92–93.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ва́ва ’болька, балячка, рана’ (Шпіл., Клім.); ’баліць, болька, балюча’ (Янк. II, Бяльк.); ’кроў; ранка, балячка’ (Яўс.). Слова дзіцячай мовы, утворанае шляхам рэдуплікацыі выклічніка ва(й). Гл. Рудніцкі, 1, 287; Праабражэнскі, 1, 61; Фасмер, 1, 263.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ля́даўка ’яравая пшаніца’ (Касп.). Да ля́да 2 (’пшаніца, якую сеюць на лядзе’). Аднак дзякуючы народнай этымалогіі гэта лексема ўспрымаецца як роднасная да лёд, параўн. зэльв. лядоўка ’яравая пшаніца, якую сеюць вельмі рана, пры замаразках’ (Сцяц.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́нчык, рэдчык ’бінт, павязка’ (Мат. Гом.). Імаверна, вытворнае ад рана 1 (гл.), як ’тое, што прыкладаецца да раны’. Варыянт рэдчык (гл. рэдчык 1), звязаны, відавочна, з рэдкай структурай тканіны, што выкарыстоўваецца для перавязкі. Народная назва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нажавы́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае адносіны да нажоў. Нажавы цэх. // Зроблены пры дапамозе нажа. Нажавая работа. Нажавая рана.
2. Які мае нож. Нажавы апарат. □ У .. [байцоў] былі самазарадныя вінтоўкі з нажавымі штыхамі, поўныя падсумкі патронаў. Дамашэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наме́раны 2 і наме́ран, ‑рана; у знач. вык., з інф.
Які мае намер што‑н. зрабіць. [Азаркевіч:] Дык вось што я вам скажу: чужою галавою я жыць не намераны. Гурскі. Увесь век мы жыць Тут намераны. Прыходзька.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паро́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Тое, што і пародзісты (у 1 знач.). Пародная жывёла. □ Пародныя якасці [сабакі] акрэсліліся даволі рана, і Пархвеныч палюбіў свайго гадаванца ўсёй душою. Карамазаў.
2. Надзелены якасцямі высокага гатунку (аб раслінах). Пародныя якасці насення.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перавя́зка, ‑і, ДМ ‑зцы; Р мн. ‑зак; ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. перавязваць — перавязаць.
2. Тое, чым перавязана рана, хворае месца; павязка. Я прысеў на ўзбочыне. Абмацаў перавязку: яна зусім ссунулася з раны. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патро́ху, прысл.
1. У невялікай колькасці, нямнога. Мяса патроху клалі ў булён, які варылі на полудзень. Пташнікаў.
2. Паступова, памаленьку. Расходзіцца цемра патроху, Тхне вільгаць з нізін. Колас. Толькі пад восень стала патроху аціхаць, зацягвацца рана. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)