каза́ць несов.

1. говори́ть; произноси́ть;

ён разгубі́ўся і не ве́даў, што к. — он растеря́лся и не знал, что говори́ть;

не к. ні сло́ва — не произноси́ть ни сло́ва;

ён ка́жа, што гэ́та няпра́ўда — он говори́т, что э́то непра́вда;

2. повелева́ть, веле́ть;

так ка́жа мой абавя́зак — так повелева́ет (вели́т) мой долг;

3. (передавать слухи) говори́ть, погова́ривать;

ка́жуць, што... — говоря́т (погова́ривают), что...;

іна́чай (іна́кш) ка́жучыи́на́че говоря́;

караце́й ка́жучы — коро́че говоря́;

к. няма́ чаго́ — говори́ть не́чего;

як той каза́ў — как говори́тся;

што і к. — что и говори́ть; не́чего сказа́ть; слов нет;

што ні кажы́ — как ни говори́;

што вы ка́жаце! — что вы говори́те!;

і не кажы́(це)! — и не говори́(те)!;

няўро́кам ка́жучы — что́бы не сгла́зить;

ка́зань к. — чита́ть нота́ции; говори́ть поучи́тельно и ску́чно;

лю́дзі ка́жуць — лю́ди говоря́т;

нічо́га не ка́жучы — ничего́ не говоря́, без ли́шних слов;

нао́гул ка́жучы — (в знач. вводн. сл.) вообще́ говоря́;

між на́мі ка́жучы — (в знач. вводн. сл.) ме́жду на́ми говоря́;

дарэ́чы ка́жучы — кста́ти сказа́ть;

пра́ўду (па пра́ўдзе) ка́жучы (сказа́ць) — пра́вду (по пра́вде) говоря́, по пра́вде сказа́ть;

шчы́ра ка́жучы — открове́нно говоря́, по со́вести сказа́ть;

не пры вас ка́жучы — не при вас будь ска́зано, с позволе́ния сказа́ть;

не тут ка́жучы — не здесь говоря́;

пра́ўду ка́жучы — по пра́вде говоря́, че́стно говоря́;

ула́сна ка́жучы — со́бственно говоря́;

мя́кка ка́жучы — мя́гко говоря́;

не ка́жучы благо́га сло́ва — не говоря́ дурно́го сло́ва;

узя́ўся за гуж — не кажы́, што не дуж — взя́лся за гуж — не говори́, что не дюж;

не кажы́ «гоп», паку́ль не пераско́чышпосл. не говори́ «гоп», пока́ не перепры́гнешь (не переско́чишь)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кама́нда ж., в разн. знач. кома́нда;

сло́вы ~дыслова́ кома́нды;

рабі́ць па ~дзе — де́лать по кома́нде;

быць пад ~дай у каго́е́будзь — быть под кома́ндой у кого́-л.;

сапёрная к. — сапёрная кома́нда;

к. карабля́ — кома́нда корабля́;

пажа́рная к. — пожа́рная кома́нда;

футбо́льная к. — футбо́льная кома́нда;

далажы́ць па ~дзе — доложи́ть (донести́) по кома́нде;

як па ~дзе — как по кома́нде

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адку́ль нареч.

1. отку́да;

а. ты ідзе́ш? — отку́да ты идёшь?;

а. ты ро́дам? — отку́да ты ро́дом?;

2. в знач. союзного слова отку́да;

ён вярну́ўся туды́, адку́ль прые́хаў — он верну́лся туда́, отку́да прие́хал;

а. (то́лькі) но́гі ўзялі́ся — отку́да (то́лько) но́ги взяли́сь;

а. я ве́даю — почём (мне) знать; отку́да я зна́ю;

а. ты такі́ ўзя́ўся — отку́да ты тако́й вы́искался

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

глыта́ць несов.

1. прям., перен. глота́ть; прогла́тывать;

г. кава́лкі мя́са — глота́ть (прогла́тывать) куски́ мя́са;

г. рама́ны адзі́н за другі́м — глота́ть рома́ны оди́н за други́м;

2. прост. (жадно есть) ло́пать, упи́сывать;

г. папо́ўніцы — ло́пать (упи́сывать) за о́бе щёки;

3. (о рыбе) загла́тывать, прогла́тывать;

г. сло́вы — глота́ть слова́;

г. слёзы — глота́ть слёзы;

г. слі́нкі — глота́ть слю́нки;

г. паве́тра — глота́ть во́здух

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цвёрды

1. твёрдый;

~дае це́ла — твёрдое те́ло;

2. жёсткий;

ц. ваго́н — жёсткий ваго́н;

3. перен. твёрдый; сто́йкий;

ц. хара́ктар — твёрдый (сто́йкий) хара́ктер;

~дая рука́ — твёрдая рука́;

~дыя ве́ды — твёрдые зна́ния;

~дае абяца́нне — твёрдое обеща́ние;

ц. зы́чны — твёрдый согла́сный;

ц. знак — твёрдый знак;

~дае сло́ва — твёрдое сло́во;

стая́ць на ~дай гле́бе (~дым гру́нце) — стоя́ть на твёрдой по́чве

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цёплы

1. в разн. знач. тёплый;

~лая вада́ — тёплая вода́;

~лае надво́р’е — тёплая пого́да;

ц. дождж — тёплый дождь;

~лая во́пратка — тёплая оде́жда;

~лая кватэ́ра — тёплая кварти́ра;

~лае сло́ва — тёплое сло́во;

~лыя фа́рбы — тёплые кра́ски;

ц. прыём — тёплый приём;

2. в знач. сущ. тёплое;

апрану́цца ў ~лае — оде́ться в тёплое;

~лая кампа́нія — тёплая компа́ния;

~лае ме́сца — тёплое ме́сто

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Асе́ць, осець, восець, сець. Геаграфічнае пашырэнне слова і яго фанетычных варыянтаў гл. у ДАБМ, к. 233. Пра пабудову асеці гл. Малчанава, Мат. культ., 38–40. Рус. осеть, асеть адзначаецца, паводле Даля, на захадзе, дакладней: смал., пск., бранск., укр. чарніг. о́сить, польск. усх. osieć. У беларускіх помніках з 1579 (Карскі, 1, 293). Геаграфія слова быццам бы ўказвае на латышскую мову як крыніцу гэтага слова. Таму трэба ўказаць лат. sẽrt ’класці зерне ў сушню’, sęrt ’класці зерне ў сушню’, sęrs зерне, пакладзенае для сушкі’, а таксама sę̃ta ’мужыцкі дом’, ’дом наогул’, двор’, sę̃tas māja ’будынак у двары’, sẽtiena ’частка двара’ (Мюленбах-Эндзелін, 3, 820, 931, 833). Спробы этымалагічнага тлумачэння слова пакуль што не далі выніку. Нельга прыняць тлумачэнне Брукнера, 383, які параўноўваў слова з ц.-слав. сетьн‑ ’апошні ці посѣтити ’наведаць’; Фасмер (3, 159) слушна адкідвае спробы этымалогій Петарсана, 64–65, які імкнуўся звязаць асець з лац. sitis ’прага’, siccus сухі’ (Вальца–Гофман, 2, 548, іначай), ст.-інд. kṣā́yati спальвае, абжытае’, грэч. ξηρός ’сухі’. Той факт, што, паводле Мацкевіч, Працы IM, 2, 149, асець ’частка току, дзе сушаць снапы’ (магчыма, гэта значэнне пазней не пацверджана, бо ў ДАБМ адсутнічае), не дазваляе цалкам адкінуць магчымасць сувязі з рус. осек (зафіксаваным яшчэ Сразнеўскім) ’загароджанае месца, выган, агарод, агароджа’. Аднак найбольш верагодна сувязь беларускага слова з латышскімі, што патрабуе далейшага ўдакладнення. Гл. Коген, Запіскі, 2, 9, 91.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Архітэкту́ра. Слова ёсць у Бярынды, Ф. Пракаповіча (Труды Воронеж. ГУ, 83, 127), дзе яно з лацінскага (магчыма, праз польскую) architectura. Рус. архитектура, паводле Шанскага, 1, А, 156, з заходнерускай, таму няма ’патрэбы лічыць беларускае слова запазычаным з рускай, як Крукоўскі, Уплыў, 76, хаця рускія суадносіны архитектуразодчество, магчыма, уплываюць на суадносіны архітэктурадойлідства ў беларускай (Юрэвіч, «Полымя», 1969, 2, 244).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ба́рбар ’варвар’, ба́рбарскі ’варварскі’. Укр. (ст.) барбарскый. Запазычанне (мабыць, праз польск. barbar ’варвар’; да польск. слова гл. Брукнер, 15) з лац. barbarus (< грэч. βάρβαρος), якое распаўсюджана і ў зах.-еўрап. мовах (ням. Barbar і г. д.). Да гісторыі слова гл. Клюге, 51 і асабліва падрабязна MESz, 1, 247–248. Таксама з польск. мовы ўзята барбары́нства ’варварства’, барбары́нскі (Нас.). Гл. Кюнэ, Poln., 43.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вягало, вягела ’мянтуз, мянёк’ (Лаўманэ, Лекс. балтызмы, 16). Запазычанне з літ. vėgėlė̃ ’тс’ (параўн. таксама лат. vēdzele ’тс’). Гл. Лаўманэ, там жа (з дакладнай геаграфіяй пашырэння беларускага слова). Паходжанне літ. слова няяснае (гл. Фрэнкель, 1212; там і некаторыя меркаванні Эндзеліна). Вя́гело ў бел. гаворках таксама ’нехлямяжы чалавек’. Пра сувязь значэнняў ’нехлямяжы’ і ’мянтуз’ гл. у Лаўманэ, там жа, 16–17.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)