дарвіні́зм, ‑у, м.
Вучэнне аб гістарычным развіцці жывой прыроды, аб паходжанні відаў жывёл і раслінных арганізмаў шляхам натуральнага адбору.
•••
Сацыяльны дарвінізм — рэакцыйная плынь у буржуазнай сацыялогіі, якая пераносіць прынцып барацьбы за існаванне на вобласць грамадскіх з’яў і адносін.
[Ад імя заснавальніка Чарлза Дарвіна.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жыгу́чка, ‑і, ДМ ‑чцы, ж.
Разм. Пякучая крапіва з дробным лісцем. Расло ў мяне вялікае замілаванне да прыроды. Нават крапіву, нават жыгучку, якой, даводзілася, частавалі мяне.. за некаторыя грахі дзяцінства, забаранялася збіваць без дай прычыны пугаю. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
іды́лія, ‑і, ж.
1. Невялікі літаратурны твор, які ідэалізавана паказвае вясковы побыт на ўлонні прыроды.
2. Іран. Спакойнае, нічым не засмучанае, шчаслівае існаванне. Венцяроўцы жылі ціха і супакойна праз шмат дзесяткаў гадоў... Нішто не парушала іх ідылію... Чарот.
[Ад грэч. eidyllion — карцінка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эвалюцыяні́зм, ‑у, м.
1. Вучэнне, паводле якога ўсё існуючае знаходзіцца ў працэсе пастаяннага развіцця, у стане эвалюцыі (у 1 знач.).
2. Напрамак у буржуазнай філасофіі і навуцы, які адмаўляе скачкападобныя, рэвалюцыйныя змены ў працэсе развіцця прыроды і грамадства.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бескампрамі́сны, ‑ая, ‑ае.
Які не прызнае кампрамісаў, не ідзе на кампрамісы. Пісьменнік быў бескампрамісны, калі гаворка ішла аб навуковым разуменні не толькі грамадскіх працэсаў, але і з’яў прыроды. Майхровіч. // Які выключае мажлівасць прымірэння, праходзіць без кампрамісаў. Бескампрамісная класавая барацьба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асяло́к, ‑лка, м.
1. Дробназярністы тачыльны камень; брусок.
2. Спец. Камень для выпрабавання каштоўных металаў.
3. перан. Тое, што з’яўляецца сродкам выпрабавання, выяўлення якіх‑н. уласцівасцей, якасцей і пад. На асялку [адносін да] прыроды правяраецца дабрата чалавека, яго, калі хочаце, маральныя якасці. Шкраба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
звышнатура́льны, ‑ая, ‑ае.
1. У містычным уяўленні — які не тлумачыцца натуральным чынам, не падпарадкаваны законам прыроды; дзівосны. Звышнатуральная істота. □ Сустракаюцца яшчэ людзі, якія вераць у звышнатуральныя з’явы, у сны. «Маладосць».
2. перан. Які перавышае звычайную меру чаго‑н.; незвычайны. Звышнатуральная сіла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Матэрыя ’аб’ектыўная рэальнасць, якая існуе незалежна ад свядомасці чалавека’, ’рэчыва, з якога складаюцца фізічныя целы прыроды’, ’тканіна, матэрыял’, ’шаўковая тканіна’ (ТСБМ, Нас.), ’кроў’, ’гной з раны, сукравіца’ (Нас.; смарг. Шатал.; шальч., Сл. ПЗБ), матэравы ’тканкавы’ (Нас.), ст.-бел. материя (матерея, матерыя, матэрыя) ’матэрыя’ (XVI ст.). Запазычаны са ст.-польск. materyja ’тс’ (Краўчук, Праблемы філал., 60; Булыка, Лекс. запазыч., 191), якое з с.-лац. māteria ’рэчыва’, першаснае значэнне ’будаўнічае дрэва’, якое лічылася «маткай» (= асновай) усяго (Жураўскі, Зб. Крапіве, 142; Голуб-Ліер, 306).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бяссме́рце, ‑я, н.
1. Вечнае існаванне, няспыннае бытаванне. Бяссмерце прыроды. □ А ў несмяротнасці справы — і наша бяссмерце. Брыль.
2. Выс. Пасмертная слава. Узняла касачы Над табою [пра Максіма Багдановіча] жыццё, Над тваім незгасаючым сэрцам, Узняло, як мячы, Каб працяць небыццё І ахоўваць паэта бяссмерце. Аўрамчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
міф, ‑а, м.
1. Старажытнае народнае паданне аб паходжанні свету і з’яў прыроды з фантастычнымі вобразамі багоў і легендарных герояў. Антычныя міфы.
2. перан. Нешта фантастычнае, неверагоднае; вымысел. Вялікая бітва пад Масквой у 1941 годзе развеяла міф аб непераможнасці гітлераўскіх войск. «Беларусь».
[Ад грэч. mýthos — паданне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)