прані́кнуць, -ну, -неш, -не; -нік, -кла; -ні; зак., у што.
1. Трапіць, прабрацца куды-н. усярэдзіну, дасягнуць чаго-н.
Святло пранікла ў пакой.
П. у хату.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Распаўсюдзіцца дзе-н., трапіўшы куды-н., стаць вядомым.
Звесткі праніклі ў друк.
3. Зразумець, разгадаць, углыбіўшыся, унікшы ў што-н.
П. у псіхалогію чалавека.
|| незак. праніка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. пранікне́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прырулі́ць, ‑рулю, ‑руліш, ‑руліць; зак.
Разм.
1. Кіруючы рулём, пад’ехаць куды‑н., дасягнуць якога‑н. месца. Каля гадзіны ночы [Шэмет] прыруліў к плоту каля старшынёвай хаты ў Якімаўцы. Лобан.
2. што. Кіруючы рулём, падвесці што‑н. куды‑н., да якога‑н. месца. Прыруліць самалёт на ўзлётную паласу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пралі́к, ‑у, м.
Памылка, промах, няўдача. Каму, як не .. [Чорнаму] былі добра відны шматлікія пралікі і прамашкі няспелых твораў нявопытных пачынаючых. Мележ. Кожны член партыі павінен умець крытычна ацэньваць зробленае, бачыць не толькі поспех, але і пралік, нявыкарыстаны рэзерв, каб заўтра ўлічыць упушчэнне і дасягнуць новай перамогі. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
успе́ть сов.
1. (уложиться во времени) паспе́ць; (к сроку, ко времени — ещё) тра́піць у час;
2. уст. (достигнуть успеха) дасягну́ць по́спеху; (сделать успехи) зрабі́ць по́спех; (иметь успех) мець по́спех.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
імкну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; незак.
1. Хутка рухацца, накіроўвацца куды-н.; старацца трапіць куды-н., быць дзе-н. або стаць кім-н.
Ручаі імкнуцца да ракі.
І. ў Парыж.
Усёй душой і. да сябра.
2. Настойліва дамагацца чаго-н., старацца дасягнуць чаго-н.
І. да свабоды.
І. да міру.
3. перан. Адчуваць цягу да каго-, чаго-н.
І. да авіятараў.
|| наз. імкне́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прабі́ць, -б’ю́, -б’е́ш, -б’е́; -б’ём, -б’яце́, -б’ю́ць; -біў, -біла; -бі; -біты; зак.
1. гл. біць.
2. што. Ударамі або іншым спосабам зрабіць адтуліну, праход у чым-н.
П. адтуліну ў сцяне.
П. сабе дарогу (перан.: дасягнуць поспеху).
3. што. З цяжкасцю дабіцца ажыццяўлення чаго-н.
П. праект будаўніцтва Дома культуры.
|| незак. прабіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 2 і 3 знач.).
|| наз. прабіва́нне, -я, н. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́ездзіць, ‑езджу, ‑ездзіш, ‑ездзіць; зак., што.
1. Ездзячы, пабываць у многіх месцах; аб’ездзіць. Сын з армейскай групай самадзейнай Нямала выездзіў мясцін. Гаўрусёў.
2. Утрамбаваць, убіць яздой; уездзіць. Добра выездзіць дарогу.
3. Разм. Ездзячы, дасягнуць якой‑н. мэты. — Таа-к, — уздыхаў Мікода, — ездзілі і нічога не выездзілі. Галавач. // Зарабіць возніцтвам, яздою.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́перадзіць, ‑раджу, ‑радзіш, ‑радзіць; зак.
1. Рухаючыся ў адным напрамку з кім‑, чым‑н., выйсці наперад; абагнаць. Выперадзіць у бегу. Падводы стараліся выперадзіць калону.
2. перан. Дасягнуць большых поспехаў у параўнанні з кім‑, чым‑н.; апярэдзіць. Выперадзіць у вучобе. □ [Дакладчык:] — Калгас за адно лета выперадзіў вакольныя вёскі на два гады. Шынклер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паго́ня, -і, ж.
1. за кім-чым. Праследаванне каго-, чаго-н. з мэтай дагнаць, злавіць.
Кінуцца ў пагоню за кім-н.
2. Чалавек ці звычайна група людзей, якія праследуюць каго-н.
П. бегла па слядах.
3. перан., за кім-чым. Імкненне дабіцца каго-, чаго-н., дасягнуць чаго-н.
П. за прыбыткам.
У выразе: у пагоні за кім-чым, у знач. прыназ. з Т — імкнучыся да каго-, чаго-н.
У пагоні за славай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Не́марасць ’псіхічнае расстройства, выкліканае моцным жаданнем дасягнуць чаго-небудзь, зайздрасцю і інш.’ (навагр., Жыв. сл.), ’прыгнечаны стан духу’ (Некр.), ’бязрадаснае адчуванне’ (Гарэц., Др.), ’роспач, цяжкае становішча; слабасць’ (Сл. ПЗБ). Лічыцца запазычаннем з літ. nẽrimastis ’турботы’, пры гэтым адбылася перастаноўка складоў і адаптацыя да фанетычных асаблівасцей беларускай мовы (Грынавяцкене і інш., LKK, 16, 1975, 184), параўн. там жа форму без метатэзы — воран. не́рымасць ’тс’, што суадносіцца з іншым балтызмам ры́мсціць ’цярпець, вытрымліваць’ (Лаўчутэ, Балтизмы, 70). Сюды ж не́марасціцца ’нездаровіцца’ (лід., Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)