Verbum

мясі́ць, мяшу́, ме́сіш, ме́сіць; ме́шаны; незак.

1. што. Размякчаць, размінаць якую-н. густую масу, перамешваючы з вадой.

М. цеста.

М. гліну.

2. перан., што. Хадзіць, ездзіць па чым-н. гразкім, топкім, сыпкім і пад.; мяць, шкодзіць, топчучы (разм.).

М. гразь.

Коні месяць пасевы.

3. перан., каго (што). Біць, дубасіць (разм.).

Мясілі яго чым папала.

|| зак. змясі́ць, змяшу́, зме́сіш, зме́сіць; зме́шаны.

|| прым. мясі́льны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).

М. цэх хлебазавода.

аргані́чны, -ая, -ае.

1. Які належыць да жывёльнага або расліннага свету, які мае адносіны да арганізмаў (у 1 знач.).

А. свет.

Арганічная прырода.

2. Які датычыцца ўнутранай будовы чалавека, яго органаў.

А. парок сэрца.

3. перан. Які датычыцца самой сутнасці чаго-н., карэнны, унутрана ўласцівы каму-н.

Арганічнае адзінства тэорыі і практыкі.

Арганічнае непрыманне.

○

Арганічная хімія — раздзел хіміі, які вывучае злучэнні, што змяшчаюць у сабе вуглярод.

|| наз. аргані́чнасць, -і, ж.

адвалі́цца, -валю́ся, -ва́лішся, -ва́ліцца; зак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Аддзяліўшыся, адарваўшыся, упасці.

Кавалак тынку адваліўся.

2. Схіліць тулава назад; адкінуцца (разм.).

А. на спінку крэсла.

3. Наеўшыся, адсунуцца ад стала, пакінуць есці (разм.).

А. ад клёцак.

4. перан. Паменшаць (пра мароз, спёку і пад.).

Мароз адваліўся, і пайшоў снег.

5. перан. Знікнуць, прайсці (пра адчуванні, пачуцці).

Уся нуда адвалілася ад яго.

|| незак. адва́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

про́рва, -ы, мн. -ы, -аў, ж.

1. Стромкі і глыбокі абрыў; бездань.

Сарвацца ў прорву.

На краі прорвы (таксама перан.: на краі гібелі).

2. перан. Прынцыповае разыходжанне ў чым-н.

Пасля гэтай спрэчкі паміж імі лягла п.

3. Вельмі вялікая колькасць каго-, чаго-н. (разм.).

Паспрабуй накарміць такую прорву.

П. грошай.

4. Пра каго-, што-н., што паглынае, пажырае многа чаго-н. (разм., неадабр.).

Якая п.: не ўкарміць яго!

старт, -у, М -рце, мн. -ы, -аў, м.

1. Момант пачатку спартыўных спаборніцтваў.

Узяць с. (пачаць спаборнічаць). Даць с. (даць знак да пачатку спаборніцтва).

2. Месца, адкуль пачынаюцца спаборніцтвы па хадзьбе, бегу, яздзе, плаванні.

С. знаходзіцца на другім канцы пляцоўкі.

3. Момант ўзлёту лятальнага апарата; месца, з якога праводзіцца яго ўзлёт.

4. перан. Пачатак чаго-н.

С. у навуцы пачаўся з цікавага артыкула.

|| прым. ста́ртавы, -ая, -ае.

Стартавая пляцоўка.

стату́т, -а, М -ту́це, мн. -ы, -аў, м.

1. Збор правіл, якія вызначаюць і рэгулююць парадак дзейнасці, выканання ці прымянення чаго-н., або звод палажэнняў, што вызначаюць структуру, прычыны і парадак дзейнасці якой-н. арганізацыі, установы.

С.

Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

2. Апісанне ордэна, парадак узнагароды ордэнам і яго нашэння.

3. У некаторых краінах (ЗША, Вялікабрытаніі і інш.) — назва заканадаўчых актаў агульнанарматыўнага характару.

С.

Вялікага Княства Літоўскага.

|| прым. стату́тны, -ая, -ае.

сто́йка², -і, ДМ сто́йцы, мн. -і, сто́ек, ж.

1. Падпорка, брус, якія служаць апорай для чаго-н. у механізме, збудаванні.

2. Прылавак, дзе прадаецца віно, закуска.

Буфетная с.

3. Прыстасаванне ў выглядзе табурэткі з прарэзанай у верхняй дошцы круглай дзіркай, у якую ставяць дзіця, каб прывучыць яго стаяць на нагах.

4. Стаячы каўнерык у выглядзе палоскі, якая цесна аблягае шыю.

|| прым. сто́ечны, -ая, -ае (да 1 знач.).

трыво́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны; незак., каго-што.

1. Прыводзіць у стан трывогі (у 1 знач.), хвалявання.

Трывожыла становішча на фронце.

2. Парушаць спакой каго-, чаго-н., турбаваць.

Не трэба яго т.

3. перан. Бударажыць мінулае, перажытае.

4. Раздражняць, раз’ятрываць.

Т. рану.

|| зак. устрыво́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 1 знач.), стрыво́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 2 знач.) і патрыво́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 2—4 знач.).

укало́ць, укалю́, уко́леш, уко́ле; укалі́; уко́латы; зак.

1. каго-што. Параніць, уваткнуўшы ў цела тонкі, востры канец чаго-н.

У. руку шпількай.

2. перан., каго (што). Пакрыўдзіць, абразіць, даняць.

Заўвага балюча ўкалола яго.

3. што ў што. Уваткнуць, пракалоўшы, прымусіць увайсці ўнутр чаго-н. (разм.).

У. пруток у клубок.

|| незак. уко́лваць, -аю, -аеш, -ае.

|| звар. укало́цца, укалю́ся, уко́лешся, уко́лецца (да 1 знач.); незак. уко́лвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. уко́л, -у, м.

чын¹, -у і -а, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. -у. Службовы разрад у вайсковых і цывільных служачых.

Ч. маёра.

На заводзе ў яго быў вялікі ч., дырэктарскі.

2. -а. Пасада або асоба, якая займае пасаду (разм.).

Чыны дыпламатычнага рангу.

○ Класныя чыны — цывільныя званні, якія прысвойваюцца пракурорска-следчым работнікам пракуратуры.

Ніжні чын — салдат у царскай арміі ў адрозненне ад афіцэраў.

◊

Чын чынам (чынаром); чын па чыну (разм.) — найлепш; так, як трэба.