◎ Пу́гаўка 1 ’гузік’ (чач., лоеў., ветк., Мат. Гом.; Мат. Маг.), рус. пуговка ’тс’. Арэальнае інавацыйнае ўтварэнне ад *pqgy, pogbvb, цэнтр якога знаходзіўся на рускай моўнай тэрыторыі.
◎ Пу́гаўка 2 (пу́говка) ’п’яўка’: напився якъ пуговка (Нас.), пу́‑ гаўка ’балотная п’яўка’ (дзісн., Крывіч, 1924, 2, 108). Утворана ад пу́гаць ’прагна піць’ (гл.), так яшчэ ў Насовіча.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кру́пнік 1 ’суп з круп’ (ТСБМ, Шат., Шпіл., Нік. Очерки, Вешт., Крачк., Бяльк., Нар. словатв., КЭС, лаг., Касп., Сцяшк., ТС, Сл. паўн.-зах.). Гл. крупы.
Кру́пнік 2 ’алкагольны напітак, прыгатаваны з мёду, спірту і розных прыпраў’ (КЭС, лаг.). Параўн. укр. крупник ’тс’, польск. krupnik ’тс’. Цэнтр распаўсюджання гэтай назвы — Беларусь. Семантычны пераход не зусім зразумелы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пусто́та ’пусты, легкадумны чалавек’ (ТС), параўн. укр. пустота ’свавольства’; збор. ’гарэзнікі’, польск. pustota ’пустата ў галаве, легкадумнасць, свавольства’. Арэальнае семантычнае ўтварэнне ад пусты ’несур’ёзны, легкадумны’, цэнтр якога з акцэнталагічнага пункту погляду, магчыма, знаходзіўся на польскай тэрыторыі, параўн., аднак, у польскай падольскай гаворцы “swawola w znaczeniu tak obszemem і niewłasciwem, że і wybicie okna і ukradzenie koni lub opalenie domu zarówno pustotą nazywają” (Крэмер, Słowniczek, 311), што сведчыла б пра ўсходнеславянскі цэнтр інавацыі; паралельнае да пустата ’пустая, парожняя прастора’ (ТСБМ, Нар. словатв.), ’неўрадлівае поле’ (шкл., Мат. Гом.), укр. пустота ’тс’, рус. пустота ’тс’, польск. pustota ’тс’, в.-луж. pustota ’тс’, чэш. pustota ’тс’, славен. pustota ’неапрацаванае, закінутае поле’ (з 1286 г., гл. Бязлай, 3, 138), балг. пустота ’пустая, незанятая прастора’, макед. nycmomuja ’тс’. Усё да *pustь, ад якога, магчыма, прасл. *pustota. Параўн. пустэча (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
торго́вый в разн. знач. гандлёвы;
торго́вый догово́р гандлёвы дагаво́р, гандлёвая дамо́ва;
торго́вый капита́л гандлёвы капіта́л;
торго́вый го́род гандлёвы го́рад;
торго́вый флот гандлёвы флот;
торго́вый центр гандлёвы цэнтр.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сэ́дас ’месца жыхарства, сяліба, котлішча’ (ТСБМ), сэ́дэс ’сядзіба’ (стол., Нар. сл.; Лекс. Бел. Палесся), седас ’паселішча, селішча’ (староб., А. Кулакоўскі), сэ́дасік (сэ́дэсикъ) ’донца ў чарцы’ (Нас.), ст.-бел. седесъ ’сядзіба, цэнтр, кватэра’ (Гарб.). Параўн. польск. sedes ’сядзіба, селішча, кватэра’, ’сядзенне ў туалеце’, ’задніца’. Запазычана з лац. sedes ’сядзенне, крэсла; месца жыхарства, жыллё’ непасрэдна або праз польскае пасрэдніцтва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
неадо́льны, ‑ая, ‑ае.
Які цяжка, немагчыма пераадолець, перасіліць. Неадольны сон прычапіўся да хлопца. Колас. Сцёпка мог бы не ісці праз цэнтр горада, але неадольнае жаданне зірнуць на рэўком прымусіла яго павярнуць на галоўную вуліцу. Хомчанка. // Такі, якога цяжка, немагчыма адолець, перамагчы; магутны. Пошчак нарастаў і нарастаў, блізіўся. Неадольны, магутны. Зямля стагнала. Караткевіч. Правядзенне ленінскай нацыянальнай палітыкі згуртавала.. народы ў магутную неадольную сілу. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паве́т, ‑а, М ‑веце, м.
Адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў дарэвалюцыйнай Расіі і ў СССР да 1924 г., якая ўваходзіла ў склад губерні. // Адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Польскай Народнай Рэспубліцы (да 1975 г.). // Разм. Адміністрацыйны цэнтр такой адзінкі. Астатніх ратнікаў адправілі ў павет на воінскую камісію. Якімовіч. / Разм. Пра жыхароў такой тэрыторыі. Каваля Міхала ведала ўся акруга — можа, увесь павет. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
двор¹, двара́, мн. двары́, дваро́ў, м.
1. Участак зямлі пры доме, хаце паміж гаспадарчымі будынкамі.
Выйсці з хаты на д.
2. Сялянскі дом з усімі будынкамі каля яго; асобная сялянская гаспадарка.
Вёска на сорак двароў.
3. Маёнтак (гіст.).
Панскі д.
4. Гаспадарчы цэнтр сельскагаспадарчага прадпрыемства.
Жывёльны д.
Птушыны д.
○
Манетны двор — дзяржаўнае прадпрыемства, дзе адбываецца чаканка манет і вырабляюцца ордэны, медалі і інш.
Заезны двор — памяшканне пры дарозе для начлегу з месцам для коней.
◊
На дварэ — на адкрытым паветры, не ў хаце.
Ні кала ні двара ў каго (разм.) — няма нічога.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
областно́й в разн. знач. абласны́;
областно́й центр абласны́ цэнтр;
областна́я газе́та абласна́я газе́та;
областно́й суд абласны́ суд;
областно́й отде́л наро́дного образова́ния абласны́ аддзе́л наро́днай адука́цыі;
областно́е сло́во абласно́е сло́ва.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзядзі́нец, ‑нца, м.
1. Агароджаны пляц, двор пры якой‑н. вялікай пабудове (гаспадарчай, жылой і пад.). Месцам для сходу быў выбраны дзядзінец былой старыцкай царквы. Хадкевіч. За горкай панская пасада, Як у вяночку, каля саду У глыбі прасторнага дзядзінца Стаяла збоку ад гасцінца. Колас.
2. Тое, што і дзяцінец 1. Галоўнай часткай [старажытнага горада] быў ўмацаваны цэнтр, так званы дзядзінец. Звычайна ён размяшчаўся на ўзвышаным месцы. Штыхаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)