андара́к, ‑а, м.

Саматканая паласатая або клятчастая спадніца. Доўгі бабчын андарак цягнуўся краем па падлозе. Мележ. Сіні андарак.. з белымі поперак палосамі блішчыць па-святочнаму. Каваль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ла́кмус, ‑у, м.

Спец.

1. Фарба, якая пад дзеяннем кіслот набывае чырвоны, а пад дзеяннем шчолачаў сіні колер.

2. Тое, што і лакмусавая папера (гл. папера).

[Гал. lakmoes.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сінь ‘малады (малы) шчупак’ (ТС, Сл. Брэс.), сі́ніца ‘тс’ (Сл. Брэс.), сіню́к (Жд. 1, Дразд.), сінчу́к ‘тс’ (Мат. Гом.), сіня́ўка ‘тс’ (ТС, Янк. 2, Сцяшк. Сл.), сі́ні, сі́ненькі ‘тс’ (ТС). Да сіні (гл.), назва паводле цёмнага колеру. Параўн.: “для рыб характэрна… змена лускі на працягу жыцця — ад светлых таноў да больш цёмных” (Усачова, Слав. ихт. терм., 163).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сіня́к 1 ‘грыб махавік жоўта-буры’ (гарад., дзятл., драг., Сл. ПЗБ; Жыв. сл.). Да сіні (гл.), паводле колеру, таму што грыб сінее на зломе. Параўн. таксама ўкр. синя́к ‘грыб Agarikus necator’, польск. siniak ‘грыб Boletus Cyanescens’ і г. д.

Сіня́к 2 ‘лешч, Abramis brama L.’ (Жукаў), іншыя назвы — сіньга́, сіне́ц (Жыв. св.), параўн. укр. синя́к ‘верхаводка’, синьга́ ‘лешч’, рус. си́нька ‘верхаводка’, синьга́ ‘лешч’. Да сіні (гл.), колер рыб характарызуецца як “синеватый с зеленоватым отливом” (Каламіец, Рыбы, 27). Гл. таксама сінец.

Сіня́к 3 ‘птушка попаўзень, Sitta europea L.’ (ПСл), іншая назва — сівы дзятлік (Жыв. св.), параўн. укр. синя́к ‘голуб, Columba oenas L.’. Паводле колеру апярэння, звычайна ‘цёмна-шэры’, параўн. сівак 2 (гл.) і колеравую падмену ў сіваваронка/сіняваронка ‘сіваграк (ЛА, 1).

Сіняк 4 ‘расліна Succisella Reck.’ (Кіс.), сюды ж сінякве́т, сі́ні цвет ‘расліна Echium vulgare L.’ (Кіс.), параўн. укр. синя́к ‘тс’, рус. синя́к ‘тс’. Да сіні (гл.), што абумоўлена звычайна колерам кветак.

Сіня́к 5 ‘сіняя неўрадлівая зямля’ (Мат. Гом.), ‘балотная глеістая зямля’ (Сл. ПЗБ), ‘ворная неўрадлівая зямля на нізкім месцы’ (Сцяц.). Да сіні (гл.), параўн. сівак 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

блакі́тны, ‑ая, ‑ае.

Светла-сіні; колеру яснага чыстага неба. Паўночную частку Беларусі нездарма называюць краем блакітных азёр. В. Вольскі. Цікавыя былі .. [Гарасімавы] вочы, блакітныя, як у дзіцяці. Чарнышэвіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

васілько́вы, ‑ая, ‑ае.

Сіні, колеру васілька. Васільковая аблямоўка. □ Ідучы заспявалі пра жыта, васільковыя, сінія вочы, што ніколі не будуць забыты, ані ў песні, ні сэрцам дзявочым... Дубоўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мы́ліцца, ‑люся, ‑лішся, ‑ліцца; незак.

1. Намыльваць сябе мылам.

2. Распускаючыся ў вадзе, даваць пену. Глей аж сіні, мыліцца, як сапраўднае мыла. Ваданосаў.

3. Зал. да мыліць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шатла́ндка ​1,

гл. шатландцы.

шатла́ндка ​2, ‑і, ДМ ‑дцы, ж.

Тканіна ў каляровыя клеткі. Рукі [Хімы] перабіралі далей квяцісты сацін, васільков[ы] дыяганаль, клятчатую шатландку, сіні корт... Арочка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кра́пка, ‑і, ДМ ‑пцы; Р мн. ‑пак; ж.

Разм. Тое, што і крапіна. На сіні званочак за дарогай сеў мятлік — карычневы, з белымі крапкамі на крыльцах. Савіцкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кругаві́д, ‑у, М ‑дзе, м.

Уст. Тое, што і гарызонт. Рэйкі, нядаўна пракладзеныя, працягнуліся, як дзве струны на магутнай скрыпцы — пабеглі яны за сіні і далёкі кругавід. Каваль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)