апо́ра, -ы, ж.
1. Тое, на што можна абаперціся, што служыць для падтрымкі чаго-н.
А. для моста.
Плошча апоры.
2. перан. Дапамога, сіла, што падтрымлівае каго-, што-н.; падтрымка.
Дзеці — а. для бацькоў у старасці.
3. перан. Зыходны пункт, аснова чаго-н.
Вопыт папярэднікаў — а. для далейшых даследаванняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
улада́рны, -ая, -ае.
1. Які валодае правам наследавання ўлады.
У. князь.
2. Схільны загадваць, падначальваць сабе; які выражае загад, здольны рабіць моцны ўплыў на каго-н.
У. характар.
У. голас.
3. перан. Неадольны, усемагутны.
У. наступ вясны.
Уладарная сіла натхнення.
|| наз. улада́рнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сі́ліць ‘прымушаць’ (Нас., Кас.), ‘адольваць, натужвацца’ (Сцяшк. Сл.), сі́ліцца ‘тужыцца, напружвацца’ (Сл. ПЗБ), сюды ж сі́лець ‘дужаць’ (Ян.), ст.-бел. силити ‘прымушаць’: питье жь закону не силѧть (Альтбаўэр). Вытворнае ад сі́ла (гл.), параўн. сілава́ць ‘сілком прымушаць рабіць’ (Ласт., Ян., ТС).
Сілі́ць 1 ‘падмацоўваць сілы ежай’, сілі́цца ‘падмацоўвацца ежай’ (Нас., Шымк. Собр.). Да сі́ла (гл.).
Сілі́ць 2 ‘душыць’, сі́ліцца ‘душыцца’, ‘вешацца’ (ТС). Да сіло́ ‘пятля’ (гл.), параўн. укр. сили́ти ‘завязваць вузлом’; развіццё семантыкі таксама пад уплывам сіла (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
выбухо́вы, ‑ая, ‑ае.
Які мае дачыненне да выбуху (у 1 знач.). Выбуховая сіла. Выбуховыя рэчывы. □ Валяцца дрэвы, зламаныя.. выбуховымі хвалямі, падае галлё, зрэзанае асколкамі. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павыблы́тваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм. Выблытаць з чаго‑н. усіх, многіх або ўсё, многае. Павыблытваць ногі з дроту. Павыблытваць птушак з сіла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ру́хальны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да руху, прыводзіць у рух што‑н., кіруе рухам чаго‑н. Рухальная рэакцыя. Рухальныя навыкі. Рухальная сіла. Рухальныя нервы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стыхі́я, -і, мн. -і, -хій, ж.
1. У антычнай натурфіласофіі: адзін з асноўных элементаў прыроды (агонь, вада, зямля, паветра).
2. Магутныя сілы прыроды, якія непадуладныя чалавеку.
Разбуральная с.
3. перан. Неарганізаваная сіла, якая дзейнічае ў сацыяльным асяроддзі.
С. канкурэнцыі.
4. перан. Прывычнае акружэнне, кола любімых заняткаў, інтарэсаў.
Горы — с. альпіністаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сіламо́ц ‘сілком, гвалтам, прымусам’ (Гарэц., Ласт.), ‘вытрымка, сіла волі’ (Сцяшк. Сл.), сіламо́ццю ‘сілком, прымусам’ (Нас., Бяльк., ТС, Нар. лекс., Пятк. 2), сіломо́ць ‘сілаю’ (ТС), сіламо́ццем ‘сілком’, ‘праз сілу’ (Ян., Мат. Гом.), сіламоцце ‘сіла, насілле’ (Нас.). Да сіла і моц (гл.). Рытарычная фігура з двух аднолькавых па семантыцы слоў, з якіх апошняе лічыцца запазычаным. Параўн. аднак укр. силомі́ць ‘сілком’, для якога ўзнаўляецца зыходнае спалучэнне з сила і *(й)міти ‘узяць’ (ЕСУМ, 5, 230–231), што на фоне беларускіх слоў падаецца верагодным, параўн. асабліва дзеяслоў сілуме́ць ‘сваволіць’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раску́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад раскуць.
2. перан.; у знач. прым. Вызвалены; вольны, не абмежаваны. Грыміць, шуміць, як ураган, Зямлі раскутай сіла. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Прамётная ’нябачная сіла, якая рухаецца вельмі хутка’ (Нас.), праменні іх ’хуліган, гарэзнік’ (Сл. ПЗБ), прамётпік ’той, хто бегае, не звяртаючы ўвагу ні на што’ (Нас.), праметла ’турбота, непакой’ (шальч., Сл. ПЗБ); сюды ж прапётная ’нябачная сіла, якая хутка праносіць што-небудзь, каго-небудзь з аднаго месца на другое’ (Нас.) з ад’ідэацыяй да лятаць. Гл. апраметная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)