моне́та мане́та, -ты ж.;
◊
принима́ть за чи́стую моне́ту прыма́ць за чы́стую мане́ту;
плати́ть той же моне́той плаці́ць той жа мане́тай;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
чацвярта́к, ‑вертака, м.
1. Уст. Сярэбраная манета вартасцю ў чвэрць рубля; дваццаць пяць капеек.
2. Надзел, кавалак зямлі, роўны прыблізна 1,5 дзесяціны. Ды і што было рабіць дома на жвірыстым чацвертаку? Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скарабе́й, ‑я, м.
1. Жук-гнаявік, які водзіцца ў гарачых краінах.
2. Малюнак свяшчэннага жука ў старажытных егіпцян на манетах, на камені і пад., а таксама манета, камень і пад. з такім малюнкам.
[Лац. scarabaeus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лічба́н ’старажытная бронзавая манета; якая ўжываецца цяпер у прывесках на каралях’ (Нас.). Да лічма́н 1 (гл.). Назіраецца другаснае збліжэнне да слова лі́чба (Слаўскі, 4, 243).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мінніца ’манетны двор’ (Гарб.). З польск. minnica, mennica ’тс’ і ’грош’, якое са ст.-в.-ням. muniza (> ням. Münze) < лац. monēta (Брукнер, 328). Гл. мане́та.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сце́рціся, 1 і 2 ас. не ўжыв., сатрэ́цца; сцёрся, сце́рлася; зак.
1. Знікнуць ад выцірання, трэння або ўздзеяння якіх-н. знешніх прычын.
Надпіс на пліце сцёрся.
Лямка ад сумкі сцерлася.
2. перан. Прапасці, знікнуць.
Многія даты сцерліся ў памяці.
3. Ад доўгага ўжывання, трэння стаць тонкім, зменшыцца ў аб’ёме, атрымаць пашкоджанне.
Брусок сцёрся.
Манета сцерлася.
|| незак. сціра́цца, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паўрубе́ль, ‑бля, м.
Манета вартасцю ў пяцьдзесят капеек. Калі на стале зазвінелі грыўні, залатоўкі, саракоўкі і паўрублі, Садовіч ціха сказаў Лабановічу: — Давай, брат, папрабуем. Колас. — Вось што, хлопцы, — сказаў Алесь. — Пакіньце вы гэты паўрубель на снеданне. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гале́лы ’шэлег’ (манета; Нас., з заўвагай: «Dinarii Halenses была мелкая саксонская манета»). З формы галеръ ’назва манеты’, якую прыводзіць Булыка (Запазыч., 77), форму гале́лы атрымаць немагчыма, нават калі лічыць, што тут адбылася асіміляцыя: гале́лы < *галеры. Трэба шукаць іншае зыходнае слова. З нумізматычных даследаванняў вядома, што назва манеты denarii Hallenses ці проста Hallenses (ад назвы швабскага горада Hall) ужывалася і ў форме Halleri (гл. R. Kiersnowski, Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich. W‑wa, 1964, с. 121). Гэта апошняя праз пасрэдніцтва польск. мовы патрапіла ў бел.: гале́лы (націск!) < Halleri (з асіміляцыяй l — r > l — l).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарэ́лы 1: «Горѣлаго шелига не стоишь» (Нас.). Насовіч мяркуе, што гарэ́лы ў гэтым сэнсе мае сувязь з гале́лы ’шелег (манета)’, гл.
Гарэ́лы 2 ’карычневы, руды’ (Сл. паўн.-зах.). Па паходжанню метафара: ’абгарэлы’ — ’абгарэлы, карычневы’ — ’карычневы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кро́на 1, ‑ы, ж.
Верхняя галіністая частка дрэва. Разгалістая крона дуба. □ Не раз густою кронаю сваёй Яна [сасна] нас ад дажджоў і бур хавала. Гаўрусёў.
[Ням. Krone, ад лац. corona — вянец, карона.]
кро́на 2, ‑ы, ж.
Грашовая адзінка некаторых заходнееўрапейскіх краін, а таксама манета адпаведная вартасці. Чэхаславацкая крона. Дацкая крона.
[Ням. Krone.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)