зака́т м.

1. (солнца) за́хад со́нца;

они́ верну́лись домо́й на зака́те яны́ вярну́ліся дадо́му на за́хадзе со́нца;

2. перен. кане́ц, -нца́ м., скон, род. ско́ну м.; схіл, род. схі́лу м.; (гибель) пагі́бель, -лі ж.; (упадок) заняпа́д, -ду м.;

жизнь его́ бли́зится к зака́ту жыццё яго́ набліжа́ецца да канца́ (да ско́ну);

зака́т буржуа́зного стро́я скон буржуа́знага ла́ду;

на зака́те дней на схі́ле дзён, на зыхо́дзе жыцця́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

разби́тый в разн. знач. разбі́ты;

разби́тая ча́шка разбі́ты ку́бак;

разби́тая маши́на разбі́тая машы́на;

разби́тая голова́ разбі́тая галава́;

разби́тая жизнь перен. разбі́тае жыццё;

разби́тый враг разбі́ты во́раг;

разби́тый параличо́м разбі́ты пара́лічам, спаралізава́ны;

разби́тые до́воды разбі́тыя до́вады;

кни́га разби́та на гла́вы кні́га разбі́та на раздзе́лы;

сад, разби́тый на скло́не горы́ сад, разбі́ты на схі́ле гары́;

чу́вствовать себя́ разби́тым адчува́ць сябе́ разбі́тым;

оказа́ться у разби́того коры́та заста́цца ля разбі́тага кары́та.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Сві́нка1 ‘хвароба залоз, заушніца’ (ТСБМ, Касп., Сцяшк., Сл. ПЗБ). Укр., рус., балг. сви́нка, польск. świnka ‘тс’. Ад свіння (гл.) з прычыны пухліны, якая значна патаўшчае шыю. Аналагічна лац. scrōfula ‘пухліна на шыі’ ад scrōfa ‘свіння, свінаматка’, грэч. χοιράς ‘апухлыя шыйныя залозы’ ад χοῖρος ‘парася, свіння’ (Фасмер, 3, 578; Вальдэ-Гофман, 2, 501; ЕСУМ, 5, 190; БЕР, 6, 550).

Сві́нка2 ‘від рыбы на рацэ Буг’ (беласт., Ніва, 1973, 16 вер.), свінюк ‘рыба падуст, Chondrostoma nasus (L.)’ (Жук., рэдка на Нёмане), ‘харыус’ (Інстр. 2). Рус. сви́нка ‘падвід падуста, волжскі падуст’, укр. дыял. сви́нька ‘дняпроўскі падуст’, сви́нка ‘падуст’, польск. świnka, славац. švinka ‘тс’. Да свіння (гл.). Назва дадзена па знешнім выглядзе, таму што ў гэтай рыбы рот знаходзіцца пад храсткаватым носам, які моцна вытыркаецца (гл. Сабанееў, Жизнь, 506 і наст.). Параўн. таксама іншыя назвы гэтай рыбы: пад‑уст, насар, ням. Schweinfisch < Schwein ‘свіння’. Агляд матэрыялу па розных славянскіх мовах гл. Усачова, Этимология–1973, 93.

Сві́нка3 ‘грыб таўстуха’ (Янк. 1; рагач., Арх. ГУ; Нік., Оч.; Сл. рэг. лекс.), ‘грыб сіняватага колеру’ (Нас.), свіння́, сві́нка ‘назвы грыбоў, пераважна розных відаў сыраежак’ (Сярж.–Яшк.). Ад свіння1 (гл.) у форме памяншальнасці, што наогул прадуктыўна ў назвах раслін (гл. Мяркулава, Очерки, 155). Адносна семантыкі назвы параўн. свінуха2 (гл.).

Сві́нка4 ‘гульня са спецыяльнай калодачкай або мячыкам з анучак (свінкай): хто будзя пасвіць свінку?’ (гродз., Нар. словатв.), свінья́ ‘старажытная гульня, пры якой цурку заганяюць у ямку’ (ТС). Укр. сви́нка ‘від гульні, а таксама драўляны шар, які ганяюць палкай’, рус. сви́нка ‘пацурбалак, цурка або чушка для гульні ў свінкі’, балг. сви́нка ‘мячык і гульня, пры якой імкнуцца закаціць яго ў ямку’, славен. svínjka ‘драўляны мячык’, серб. дыял. свињћа ‘цурка або камень, якую адзін з гульцоў (“свињар”) спрабуе кійком загнаць у ямку, чаму перашкаджаюць іншыя гульцы; сама гульня’. Да свіння1; да семантыкі параўн. рус. чу́шка ‘свіння’ і ‘злітак, брусок свінцу або чугуна’. Менш верагодна вывядзенне з прасл. *sъvinъka < sъvi(nǫ)ti (параўн. укр. зви́нка ‘мячык з шэрсці; гульня ў мяч’ ад звити ‘звіць’), гл. ЕСУМ, 5, 190.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

акно́ (мн. во́кны) ср., в разн. знач. окно́;

у на́шым пако́і два акны́ — в на́шей ко́мнате два окна́;

на акне́ стая́ць кве́ткі — на окне́ стоя́т цветы́;

а. ў жыццё — окно́ в жизнь;

а. памі́ж во́блакамі — окно́ ме́жду облака́ми;

а. памі́ж уро́камі — окно́ ме́жду уро́ками;

а. ў бало́це — окно́ в боло́те;

глухо́е а. — глухо́е окно́;

не то́лькі све́ту, што ў акне́ — свет (не) кли́ном сошёлся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Го́ркі (род. Го́рак) г. Го́рки

го́ркі

1. го́рький;

г. смак — го́рький вкус;

2. го́рький, го́рестный;

~кае жыццё — го́рькая (го́рестная) жизнь;

~кая соль — го́рькая соль;

го́ра ~кае — го́ре го́рькое;

~кія слёзы — го́рькие слёзы;

~кае дзіця́ — ещё ребёнок;

г. п’я́ніца — го́рький пья́ница;

г. во́пыт — го́рький о́пыт;

~кая пілю́ля — го́рькая пилю́ля;

збіць на г. я́блык — изби́ть до полусме́рти;

абры́даў, як ~кая рэ́дзькапогов. надое́л, как го́рькая ре́дька

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

отда́ть сов., в разн. знач. адда́ць, мног. пааддава́ць;

отда́ть долг адда́ць доўг;

отда́ть жизнь за свобо́ду и незави́симость Ро́дины адда́ць жыццё за свабо́ду і незале́жнасць Радзі́мы;

отда́ть ребёнка в шко́лу адда́ць дзіця́ ў шко́лу;

ружьё о́тдало в плечо́ стрэ́льба аддала́ ў плячо́;

отда́ть честь воен. адда́ць чэсць;

отда́ть дань адда́ць дані́ну;

отда́ть до́лжное адда́ць нале́жнае;

отда́ть после́дний долг (кому) адда́ць апо́шні доўг (каму);

отда́ть бо́гу ду́шу адда́ць бо́гу душу́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перарабі́ць сов.

1. переде́лать; (исправить — ещё) перерабо́тать;

п. суке́нку — переде́лать пла́тье;

п. арты́кул — переде́лать (перерабо́тать) статью́;

2. перерабо́тать;

п. баво́ўну на пра́жу — перерабо́тать хло́пок в пря́жу;

3. (проработать дольше положенного времени) перерабо́тать;

4. (переутомиться) перерабо́тать;

5. (сделать всё, многое) переде́лать;

чаго́ я то́лькі не ~бі́ў за сваё жыццё! — чего́ я то́лько не переде́лал за свою́ жизнь!;

6. разг. (чулок и т.п.) перевяза́ть;

п. на свой капы́л (лад) — переде́лать на свой лад

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стро́іцца I несов.

1. (созидаться, создаваться) стро́иться;

на вёсцы с. но́вае жыццё — в дере́вне стро́ится но́вая жизнь;

2. (составляться, базироваться) стро́иться; осно́вываться;

кні́га с. на но́вым матэрыя́ле — кни́га стро́ится на но́вом материа́ле;

вы́вады стро́іліся на праве́раных фа́ктах — вы́воды стро́ились (осно́вывались) на прове́ренных фа́ктах;

3. намерева́ться; ме́тить;

ён с. будава́ць ха́ту — он намерева́ется стро́ить избу́;

4. страд. стро́иться; см. стро́іць I

стро́іцца II несов., возвр., страд. (в ряды) стро́иться

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пощади́ть сов.

1. (дать пощаду) злі́тавацца; (пожалеть) пашкадава́ць (каго, што); (помиловать) памі́лаваць (каго, што), злі́тавацца (над кім, над чым);

пощади́ меня́ злі́туйся на́да мной, пашкаду́й мяне́;

2. (поберечь) паберагчы́, паашчаджа́ць; (пожалеть) пашкадава́ць (каго, што, чаго); (отнестись бережно, заботливо) пашанава́ць; (сохранить) захава́ць (што), дарава́ць (што, каму);

пощади́ своё здоро́вье пашану́й сваё здаро́ўе, пашкаду́й свайго́ здаро́ўя;

жи́зни не пощажу́ жыцця́ не пашкаду́ю;

пощади́ть чью́-л. жизнь захава́ць чыё-не́будзь жыццё, дарава́ць каму́е́будзь жыццё.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

улыба́ться несов.

1. усміха́цца;

он ве́село улыба́лся ён ве́села ўсміха́ўся;

2. перен. (благоприятствовать) разг. спрыя́ць;

жизнь, судьба́ ему́ улыба́лись жыццё, до́ля яму́ спрыя́лі;

3. перен., разг. (нравиться) падаба́цца, быць даспадо́бы; (привлекать) ва́біць;

э́то мне улыба́ется гэ́та мне даспадо́бы (падаба́ецца);

ему́ э́то не улыба́ется яго́ гэ́та не ва́біць, яму́ гэ́та не падаба́ецца (не даспадо́бы);

4. перен. (предстоять) ме́цца (мець), быць; (предвидеться) прадба́чыцца; (выпадать) выпада́ць;

сча́стье не ча́сто улыба́лось ему́ шча́сце не ча́ста выпада́ла яму́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)