трэнірава́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад трэніраваць.
2. у знач. прым. Які прайшоў добрую трэніроўку. Вышыня была вялікая, але ж для трэніраванага і здаровага чалавека яна не небяспечная. Алешка. // Добра развіты сістэматычнай трэніроўкай. [Юткевічу] здавалася, што бацька прыходзіць сюды для таго толькі, каб выхваляцца перад ім сваім дужым і трэніраваным целам. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шланг, ‑а, м.
Гнуткая труба або рукаў для адводу, перадачы і пад. вадкасцей, сыпучых рэчываў, газу. Дзядзька Ігнат стаяў.. перад домам, глядзеў, як нейкі таўставаты чалавек у піжаме паліваў са шланга газон з кветкамі. М. Стральцоў. Побач ляжаў другі, шырокі шланг гідраманітора, які засмоктваў чорную зямлю і выкідаў яе на паверхню. «ЛіМ».
[Ням. Schlange.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пожа́тьII сов., прям., перен. пажа́ць, (долго, много, неоднократно) папажа́ць, папажына́ць;
◊
что посе́ешь, то и пожнёшь посл. кінь за сабо́ю, зно́йдзеш пе́рад сабо́ю; як узарэ́ш, так і збярэ́ш; як дба́еш, так і ма́еш; што пасе́еш, то́е і пажне́ш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гарызо́нт, -у, М -нце, мн. -ы, -аў, м.
1. Уяўная мяжа неба і зямной ці воднай паверхні, а таксама прастора неба над гэтай мяжой.
Ні воблачка на гарызонце.
2. Уся бачная вакол назіральніка прастора, далягляд.
З самалёта адкрыўся шырокі г.
3. перан. Круг ведаў, інтарэсаў, ідэй.
Студэнт з шырокім гарызонтам.
Г. паэта.
4. перан. Круг дзеянняў, магчымасцей.
Перад моладдзю адкрыты шырокія гарызонты.
5. Узровень вады ў рацэ ці вадаёме (спец.).
Г. вады ў рацэ.
6. Пласт адкладанняў горных парод, які вылучаецца па якой-н. прыкмеце (спец.).
Г. вапняку.
◊
Знікнуць з гарызонту — перастаць з’яўляцца дзе-н., у якой-н. кампаніі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спі́на, -ы, мн. -ы, спін, ж.
Частка тулава ад шыі да крыжа.
Выпрастаць спіну.
◊
Гнуць спіну —
1) многа і цяжка працаваць на каго-н.;
2) перад кім пакланяцца, угоднічаць.
За спінай вялікі вопыт работы — у мінулым.
На ўласнай спіне зведаць што-н. — на сваім вопыце.
Не разгінаючы спіны — без адпачынку, старанна рабіць што-н.
Павярнуцца спінай да каго-, чаго-н. — выказаць абыякавасць, знявагу, перастаць звяртаць увагу на каго-, што-н.
Рабіць што-н. за спінай у каго-н. — без ведама каго-н.
|| памянш. спі́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
|| прым. спінны́, -а́я, -о́е.
Спінныя пазванкі.
С. мозг (у пазваночніку).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лічы́цца, лічу́ся, лі́чышся, лі́чыцца; незак.
1. кім-чым. Расцэньвацца якім-н. чынам, успрымацца як-н.
Л. лепшым гаспадаром.
2. з кім-чым. Браць пад увагу, улічваць што-н.
Л. з думкамі членаў камісіі.
3. чым і без дап. Весці ўзаемны ўлік (паслуг, пазык, прэтэнзій і пад.).
Не будзем з гэтым л.
4. Знаходзіцца, быць дзе-н.
Л. ў адпачынку.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выражацца ў якой-н. колькасці.
Даходы лічацца ў мільёнах рублёў.
6. Размяркоўваць паміж сабой ролі ў гульні, карыстаючыся лічылкай (разм.).
Л. перад гульнёй.
|| зак. палічы́цца, палічу́ся, палі́чышся, палі́чыцца (да 2 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
строй¹, -ю, М страі́ і стро́і, мн. страі́, страёў і стро́і, -яў, м.
1. М страі́, мн. страі́, страёў. Шарэнга людзей, а таксама воінская часць, пастроеная радамі; шых, шыхт.
Ісці строем.
Аб’явіць загад перад строем.
2. М страі́, мн. страі́, страёў. Рад прадметаў, размешчаных у адну лінію.
С. бярозак ля дарогі.
3. М стро́і, мн. стро́і, -яў. Суадносіны тонаў па вышыні, якія ўтвараюць пэўную сістэму.
Мажорны, мінорны с.
4. М стро́і, мн. стро́і, -яў. У паэзіі: пабудова паэтычнага твора, яго эмацыянальная афарбоўка.
Асаблівасці паэтычнага строю песень.
◊
Выбыць са строю — стаць непрыгодным для выканання якіх-н. абавязкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Апсо́м ’знянацку, хутка’ (Юрч.), аптэ́сам ’тс’ (Касп.). З польск. obcesem, obsesem ’нахабна, знянацку’, ад obces, obses з лац. (сярэдневяковага) obsessus ’апантаны’ (Дарашэўскі, 415); слова вядома ў старапольскай мове да XVIII ст. толькі ў форме тыпу obses. Беларускія формы ўзніклі ў выніку гукавых змен: апсом як творны склон слова *обс < *обсс < *обсъс < *о̇бсас; аптэсам з абцэсам, магчыма, у выніку субстытуцыі (т на месцы ц), у абодвух выпадках б перад глухім давала п. Гл. абцэсам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вільца ’вечарынка перад вяселлем у нявесты’ (Інстр. II). Укр. вильце́, ві́льце ’абрадавае дрэўца ўкраінскага вяселля: галіна хваіны або іншага дрэва, якая ўтыкаецца ў вясельны каравай і аздабляецца кветкамі, калоссямі, калінавай ягадай з хмелем, каляровымі ніткамі і паперай’. Да ві́лы (гл.). Слова ўзыходзіць да прасл. vidlo, якое пры дапамозе дэмінутыўнага суф. ‑ьce дало бел. вільца. Магчыма, бел. вільца запазычана з укр., якое паходзіць з ги́льце//гі́льце (< гі́лка ’галінка’) як вынік ілжэпратэзы г → в.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Журча́ць, журчэць ’цурчаць’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. журча́ть, укр. журча́ти (параўн. дзюрча́ти ’тс’), в.-луж. žurčeć ’тс’, славац. žurčať ’тс’. Утворана ад гукапераймальнай асновы *geu‑, якая суадносіцца з *gō̆u̯‑ (гл. гук, гаварыць, гутарыць) з пашырэннем ‑r‑ і суфіксальным ‑k‑ (як гук) > ‑č‑ перад ‑ě‑ti. Гл. жук, жужэць. Паводле Шанскага (1, Д, Е, Ж, 300), гукапераймальнае журчь + ати (параўн. гурк, урчать, ворчать). Праабражэнскі (1, 238–239), Фасмер (2, 68) указваюць на гукапераймальны характар слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)