трагі́зм, ‑у, м.
1. Трагічны элемент, трагічны пачатак у драматычным або музычным творы і яго выкананні. Трагізм вобраза.
2. Трагічны, змрочны бок чаго‑н.; безвыходнасць. [Багушэвіч] не проста малюе карціны сялянскага жыцця, а выбірае якраз тыя, дзе можна найлепей выявіць трагізм існавання сялянскага класа. Навуменка. // Трагічнае выражэнне, інтанацыя. У голасе ў яго поўна пакорнага трагізму і разам з тым задавалення. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цвёрдасць, ‑і, ж.
1. Спец. Супраціўленне цвёрдага цела змяненню формы або парушэнню цэласнасці яго паверхневага слон.
2. Уласцівасць і якасць цвёрдага (у 2–8 знач.). Цвёрдасць алоўка. Цвёрдасць характару. □ — Якія вострыя пачуцці можна перажыць, калі ведаеш, што ад цвёрдасці тваёй рукі і вернасці вока залежыць жыццё чалавека. Маўр. Але ж трэба і характар паказаць, і выявіць станоўчасць і цвёрдасць сваю. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
выяўля́ць несов.
1. обнару́живать, проявля́ть, выявля́ть; пока́зывать; выка́зывать; выража́ть;
2. (доказывать неоспоримо) устана́вливать; вскрыва́ть; (раскрывать содержание понятия) определя́ть;
3. (раскрывать недостатки, доказывать виновность) обнару́живать, обнажа́ть, выявля́ть, вскрыва́ть, открыва́ть; изоблича́ть;
4. разг. выпи́сывать;
1-4 см. вы́явіць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
показа́ть сов.
1. паказа́ць; (проявить, обнаружить) праяві́ць, вы́казаць, вы́явіць;
2. юр. паказа́ць; (о свидетеле) пасве́дчыць; см. пока́зывать;
◊
он тебе́ пока́жет! ён табе́ пака́жа (дасць)!;
показа́ть на дверь паказа́ць на дзве́ры;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
праню́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., пра каго-што і без дап.
Разм.
1. Нюхаючы, прынюхваючыся, выявіць прысутнасць каго‑, чаго‑н. Ваўкі, значыць, пранюхалі, што на востраве цяляты ды авечкі, .. пераплылі на востраў ды ўсіх і зарэзалі... В. Вольскі.
2. Даведацца аб чым‑н. тайным, што трымаецца ў сакрэце. Фашысты пранюхалі нешта падазронае, схапілі Кузьму і яго жонку. Новікаў. Сяміздраў недзе пранюхаў, што яго збіраюцца раскулачваць. Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́крыць, ‑крыю, ‑крыеш, ‑крые; зак., каго-што.
1. Знайсці, выявіць каго‑, што‑н. Выкрыць патайное сховішча. Выкрыць браканьераў. □ Думаў Партыш і сам сабе дзівіўся: чаму да гэтага часу з такім актывам не выкрылі ворага, які стаяў упоперак дарогі новага жыцця. Няхай. // Зрабіць вядомым невядомае, сакрэтнае; раскрыць. Выкрыць сакрэты. Выкрыць злачынствы.
2. Растлумачыць скрыты сэнс, сутнасць чаго‑н. Выкрыць хітрыкі. Выкрыць самахвальства. Выкрыць хлусню. Выкрыць антынародны характар самаўладства.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
установи́ть сов.
1. (поместить) устанаві́ць; (поставить) паста́віць;
установи́ть маши́ну устанаві́ць машы́ну;
установи́ть в ряд прост. устанаві́ць (паста́віць) у шэ́раг (рад);
2. (узаконить) устанаві́ць; (определить) вы́значыць; (наладить) нала́дзіць;
установи́ть реко́рд устанаві́ць рэко́рд;
установи́ть це́ны устанаві́ць (вы́значыць) цэ́ны;
установи́ть сноше́ния нала́дзіць зно́сіны;
3. (доказать) устанаві́ць; (обнаружить) вы́явіць;
установи́ть и́стину устанаві́ць пра́ўду;
установи́ть за́лежи угля́ вы́явіць пакла́ды ву́галю;
4. (организовать, устроить) устанаві́ць;
установи́ть поря́док (о́чередь) устанаві́ць пара́дак (чаргу́);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раскапа́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Капаючы, раскідаць; разрыць. Грыша хутка раскапаў зямлю, дастаў пакунак. Якімовіч. Авяр’ян раскапаў рыдлёўкай снег, выграб з калдобін ваду і зноў заняў сваё месца. Пташнікаў. // Капаючы, зрабіць або пашырыць што‑н. (яму, адтуліну, канаву і пад.). — А можна ж бліжэй праехаць, — падумаў Каваль, узрадаваны здагадкай. — Напрасткі! Раскапаць катлаван і пракласці трасу. Савіцкі. Мінулым летам расчысцілі мы .. [азярцо], раскапалі, люстранога карпа ў ім разводзілі. Краўчанка. // Капаючы, знайсці, выявіць што‑н. у зямлі, пад зямлёй. Раскапаць скарб.
2. перан. Дэталёва разабрацца ў чым‑н. [Балук:] — А я, бацька, вось як мяркую. Калі да нас прыйдзе Саўка і раскапае тое, што яму трэба, дык яго трэба пусціць. Колас. // Знайсці, выявіць што‑н. у выніку пошукаў. Недзе ў старым часопісе [Сяргей] раскапаў чарцяжы. Шыцік.
3. Правесці раскоша чаго‑н. Раскапаць руіны старажытнай крэпасці. □ Еўстафій Тышкевіч раскапаў каля 1000 курганоў і перадаў у музей вялікую калекцыю сваіх знаходак. Ліс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́значыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак.
1. што і з дадан. Распазнаць, высветліць, разабрацца ў чым-н., дакладна ўстанавіць.
В. прычыну.
В. адлегласць.
В. вугал (вылічыць).
2. што. Выявіць сутнасць, раскрыць змест чаго-н.
В. творчы метад пісьменніка.
В. новае навуковае паняцце.
3. каго-што. Загадзя прызначыць або намеціць наперад.
В. дзяжурных.
В. далейшыя планы.
4. што. Устанавіць, назначыць.
В. сродкі на будаўніцтва.
В. меру пакарання.
5. што. Абумовіць сабой, з’явіцца прычынай чаго-н.
Добрая падрыхтоўка вызначыла поспех.
6. што. Абазначыць якім-н. чынам.
В. мяжу тычкамі.
|| незак. вызнача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. вызначэ́нне, -я, н. (да 1—4 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нада́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзі́м, -дасце́, -даду́ць; нада́ў, -дала́, -дало́; нада́й; -да́дзены; зак.
1. што. Даць, прыдаць чаму-н. якую-н. форму, выгляд, якасць, уласцівасць і пад.
Н. пастанове сілу закона.
Н. сур’ёзны выраз твару.
2. што. Прысвоіць каму-н. званне, надзяліць паўнамоцтвамі і пад.
Н. званне заслужанага дзеяча навукі.
Н. чын маёра.
3. што. Выявіць у якой-н. форме.
Н. гліне форму гаршка.
4. перан., што. Аднесціся, паставіцца пэўным чынам да чаго-н.
Н. вялікае значэнне гэтаму выпадку.
5. што і чаго. Павялічыць, зрабіць больш прыкметным што-н. у кім-, чым-н.
Н. рашучасці абмеркаванню падзеі.
|| наз. нада́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)