планкто́н, ‑у, м.
Спец. Сукупнасць найдрабнейшых раслінных і жывёльных арганізмаў, якія жывуць у морах, рэках, азёрах і перамяшчаюцца пераважна сілай цячэння вады. — На станцыі вывучаюцца рыбы і птушкі, вадзяныя расліны, планктон — жывёльны свет тоўшчы вады. В. Вольскі. У моры нават ёсць кіты, якія харчуюцца толькі планктонам. Карпюк.
[Ад грэч. planktós — блукаючы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сімбіёз, ‑у, м.
Форма сумеснага жыцця арганізмаў розных відаў, пры якім арганізмы прыносяць карысць адзін аднаму. Сімбіёз грыба і водарасці. □ Клубяньковыя бактэрыі жывуць у сімбіёзе з струкавымі раслінамі. Гаркуша. / у перан. ужыв. Ігнат Дуброўскі не стаў паэтам. Эканоміка і... паэзія? Цяжка ўявіць сабе больш неверагодны сімбіёз. Лобан.
[Ад грэч. symbiōsis — сумеснае жыццё.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сок, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Вадкасць, якая знаходзіцца ў клетках, тканках і поласцях раслінных і жывёльных арганізмаў.
Кляновы с.
Страўнікавы с.
2. Напітак, які вырабляюць з мякаці розных пладоў.
Купіць вінаграднага соку.
◊
Варыцца ў сваім саку (неадабр.) — працаваць, не падтрымліваючы сувязі з тымі, хто займаецца падобнай работай, не выкарыстоўваць іх вопыт.
Выціснуць усе сокі з каго-н. — абяссіліць празмернай работай.
У самым саку (разм.) — у росквіце фізічных сіл.
|| прым. со́кавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
варсі́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Валасок ворсу.
2. Тонкі валасок на паверхні раслінных і жывёльных арганізмаў. Шырокая агрубелая далонь з цьмянымі варсінкамі і сінімі набраклымі вугламі [вен] адбілася на бліскучай паверхні кафейніка. Хадкевіч.
3. Спец. Мікраскапічны выраст на слізістай абалонцы тонкіх кішак, праз які ўсмоктваюцца пажыўныя рэчывы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спо́ры, спор; адз. спора, ‑ы, ж.
1. Мікраскапічныя зачаткі некаторых раслінных арганізмаў (імхоў, папаратнікаў, грыбоў і пад.), якія служаць для размнажэння і распаўсюджвання іх, а таксама (у бактэрый) для захавання ў неспрыяльных умовах.
2. Акружаныя тоўстай абалонкай аднаклетачныя зародкі прасцейшых жывёл класа спаравікоў, якія служаць для распаўсюджвання і захавання ў неспрыяльных умовах.
[Ад грэч. spora — пасеў, семя.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
канверге́нцыя, ‑і, ж.
Спец.
1. Супадзенне якіх‑н. прымет у незалежных адна ад другой з’явах. Канвергенцыя гукаў.
2. У біялогіі — супадзенне якіх‑н. уласцівасцей у няроднасных арганізмаў не ў выніку агульнасці іх паходжання, а з прычыны прыстасавання іх да адносна аднолькавых умоў жыцця.
3. Сыходжакне зрокавых восей вачэй на блізкім прадмеце пры яго разгляданні.
[Ад лац. convergo — прыбліжаюся.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кало́нія, -і, мн. -і, -ній, ж.
1. Краіна або тэрыторыя, якая знаходзіцца пад уладай замежнай дзяржавы (метраполіі), пазбаўленая палітычнай, эканамічнай і дзяржаўнай самастойнасці.
2. Паселішча выхадцаў, перасяленцаў з другой краіны, вобласці.
Нямецкія калоніі ў Расіі.
3. Згуртаванне землякоў, якія жывуць у чужой краіне, у чужым горадзе.
4. Месца жыхарства асоб, паселеных разам з той або іншай мэтай.
Дзіцячая працоўная к.
5. Сукупнасць арганізмаў, якія жывуць у злучэнні адзін з адным (спец.).
К. мікраарганізмаў.
К. каралаў.
|| прым. каланія́льны, -ая, -ае (да 1 і 5 знач.).
Каланіяльная палітыка.
Каланіяльныя водарасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лічы́нка 1, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Стадыя развіцця некаторых жывёльных арганізмаў (чарвякоў, насякомых, рыб і пад.), калі арганізм ужо вызваліўся ад зародкавых абалонак і вядзе самастойнае жыццё, але адрозніваецца па віду і будове ад канчаткова сфарміраванай жывёліны; жывёльны арганізм на гэтай стадыі.
лічы́нка 2, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Спец. Частка затвора вінтоўкі, якая замыкае канал ствала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фо́рма ж., в разн. знач. фо́рма;
у ~ме ша́ра — в фо́рме ша́ра;
ф. праўле́ння — фо́рма правле́ния;
ф. і змест — фо́рма и содержа́ние;
пара́дная ф. — пара́дная фо́рма;
раслі́нныя і жывёльныя ~мы аргані́змаў — расти́тельные и живо́тные фо́рмы органи́змов;
граматы́чныя ~мы — граммати́ческие фо́рмы;
○ неазнача́льная ф. дзеясло́ва — неопределённая фо́рма глаго́ла;
◊ па ўсёй ~ме — по всей фо́рме
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
інсты́нкт, ‑у, М ‑кце, м.
1. Прыроджаная здольнасць жывёльных арганізмаў рабіць бессвядомыя мэтанакіраваныя дзеянні ў адказ на змены ўнутранага або знешняга асяроддзя. Інстынкт самазахавання. □ Працуючы над складанымі пабудовамі і ўмела рэгулюючы ўзровень вады, бабёр кіруецца не розумам, а прыроджаным інстынктам. В. Вольскі.
2. Неўсвядомленая цяга, імкненне да чаго‑н. Мацярынскі інстынкт.
3. перан. Чуццё; прадчуванне чаго‑н. З нейкага інстынкту дванаццацігадовая жанчына адразу прачнулася. Чорны. Інстынкт падказваў мне, што юнак збольшага ведае мяне. Кулакоўскі. І, разгубленая, збянтэжаная, кіруючыся хутчэй не розумам, а жаночым інстынктам, Вера Андрэеўна вырашыла мяняць тактыку. Арабей.
[Ад лац. instinctus — пабуджэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)