пракрыча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; зак.
1. Абазвацца крыкам.
Пракрычала дзіця.
2. што і без дап. Вымавіць, гучна крычучы.
П. «ура».
3. Правесці які-н. час крычучы.
◊
Пракрычаць вушы каму пра каго-што, аб кім-чым (разм., неадабр.) — надакучыць бясконцымі расказамі, нястрымнай балбатнёй пра што-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыжы́ць, -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ы́ты; зак. (разм.).
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыняцца, укараніцца.
Саджанцы добра прыжылі на новым месцы.
2. каго (што). Нарадзіць, даць жыццё дзіцяці (ад пазашлюбнай сувязі).
П. дзіця з кім-н.
|| незак. прыжыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
доўг, до́ўгу і даўгу́, мн. даўгі́, даўго́ў, м.
1. Тое, што пазычана (пераважна грошы).
Вярнуць д.
2. Абавязак перад кім-н.
Яго д. — сачыць за чысцінёй.
◊
Не застацца ў даўгу ў каго — адплаціць тым самым.
Аддаць апошні доўг — развітацца з нябожчыкам; прысутнічаць пры яго пахаванні.
|| прым. даўгавы́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
эфе́кт, -у, М -кце, мн. -ы, -аў, м.
1. Уражанне, зробленае кім-, чым-н. на каго-н.
Яго словы мелі незвычайны э.
2. Вынік якіх-н. дзеянняў, якой-н. дзейнасці.
Э. ад прымянення новай апаратуры.
Э. лячэння.
3. Сродак, пры дапамозе якога ствараюцца пэўныя ўражанні.
Эфекты дажджу ў тэатры.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разлучы́цца, -лучу́ся, -лу́чышся, -лу́чыцца; зак.
1. з кім і без дап. Расстацца, перастаць быць разам (пра блізкіх, сяброў).
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Раз’яднацца (пра што-н. злучанае).
Правады разлучыліся.
|| незак. разлуча́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. разлу́ка, -і, ДМ -лу́цы, ж. і разлучэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хрысці́ць, хрышчу, хрысціш, хрысціць; незак., каго-што.
1. Спраўляць над кім‑н. царкоўны абрад хрышчэння. Дзён праз дзесяць хлопчыка павезлі хрысціць. Лужанін. Як толькі Алімпа трохі акрыяла пасля родаў, маці захадзілася хрысціць у папа дзіця. Сабаленка.
2. Быць хросным бацькам або хроснай маці.
3. Рабіць знак крыжа (у 2 знач.) над кім‑, чым‑н. Як зірнулі [бабкі] на труну, напалохаліся.. Пачалі ілбы хрысціць ды галасіць. Лынькоў. На фоне акна Лялькевіч убачыў, як разгубленая, спалоханая Поля хрысціла ўслед брата і сястру. Шамякін.
4. Разм. Даваць мянушку. [Ларывон] апраўдваў сваю мянушку, якой яго паціху хрысцілі людзі: Бугай. Мележ. // Лаяць, абзываць. Глянуў стары на пустую раёўню, прынесеную пчалаводам, і раптам зноў пачаў хрысціць Юрку ўсякімі словамі. Кулакоўскі.
5. Разм. Біць, хвастаць. Я спытаўся: «І Хрысціна цябе б’е?» «Кожны дзень хрысціць, ратунку ніякага няма», — адказаў хлопчык і ўнурыў галаву. Гурскі. Хто захапляўся, гучна сёрбаў, дзед таго лыжкай па лбе хрысціў. Калачынскі.
•••
Не дзяцей хрысціць каму з кім — не мець інтарэсу да каго‑н., не жадаць мець справы з кім‑н.
Шалёны поп хрысціў каго гл. поп.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апярэ́дзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак., каго-што.
1. Рухаючыся ў адным кірунку з кім‑, чым‑н., апынуцца наперадзе; абагнаць. Мартын раптам скідае з сябе павольнасць. Абагнаць Аўгіню, апярэдзіць яе і першым даплыць да забітай качкі! Колас. // Зрабіць што‑н. раней за другога. Лёня ўжо збіраўся, як толькі яны наблізяцца да скрыжавання, пастукаць па брызенце, але яго апярэдзіў Хоміч. Брыль.
2. перан. Дасягнуць лепшых вынікаў у параўнанні з кім‑, чым‑н.; апынуцца наперадзе каго‑, чаго‑н. у якіх‑н. адносінах; перавысіць. Апярэдзіць графік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запыні́ць, ‑пыню, ‑пыніш, ‑пыніць; зак., каго-што.
Разм.
1. Спыніць рух, ход каго‑, чаго‑н., затрымаць каго‑, што‑н. на месцы. Запыніць машыну. □ Людзі разыходзяцца. Намерыўся выйсці і Свідэрскі, але яго запыніў сержант. Глебка. // Запаволіць, прыпыніць. Запыніць дыханне. Запыніць крок.
2. на кім-чым. Затрымаць, сканцэнтраваць на кім‑, чым‑н. (сваю ўвагу, позірк, думку і пад.). Ніна запыніла позірк на маршчынках, што выразаліся пад вачамі. Мележ. // Прыцягнуць да сябе чыю‑н. увагу. Вось тая шчаслівая думка, што запыніла на сабе Пракопаву ўвагу. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даве́двацца несов.
1. узнава́ть; разузнава́ть;
2. (аб кім, чым, пра каго, што) справля́ться (о ком, чём), осведомля́ться (о ком, чём); навеща́ть, посеща́ть, прове́дывать;
1-3 см. даве́дацца
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
карэспандава́ць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; незак.
1. з кім. Уст. Быць у перапісцы, перапісвацца.
2. Уст. Быць карэспандэнтам; накіроўваць карэспандэнцыю ў газету, часопіс і пад.
3. з чым. Кніжн. Адпавядаць чаму‑н., суадносіцца з чым‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)