се́пія, ‑і, ж.
1. Галаваногі малюск, у целе якога выпрацоўваецца карычневае фарбавальнае рэчыва.
2. Натуральная карычневая фарба з гэтага рэчыва або сінтэтычная. Маляваць сепіяй.
3. Малюнак, выкананы такой фарбай. // Фатаграфія карычневага тону.
[Ад грэч. sēpía.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Радзі́мы ’родны, свой (ад нараджэння); спадчынны’ (ТСБМ, Нас.), радзімы ’прыродны, ад роду’ (ТС). Ад радзіць 1 (гл.) па ўзору любімы. Сюды ж радзі́мы знак ’прыроджаная плямка на целе чалавека’ (Шат., Сцяшк.; ашм., Стан.), радзі́мая заме́тка ’тс’ (Сл. ПЗБ), радзі́мка ’тс’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), радзі́мае це́ла ’непашкоджанае месца на целе’ (Ян.), радзі́мы дзень ’дзень нараджэння’ (Мат. Гом.), параўн. рус. роди́мое пятно́, укр. роди́мка, родима пляма ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Руна ст.-бел. ’валасяное покрыва ў чалавека’: были ч(и)сты руна ее (Альтбаўэр), параўн. балг. дыял. ру́на, ру́ни ’густыя кучаравыя валасы на целе чалавека’. Роднаснае да руно 1 (гл.), параўн. ст.-інд. róman‑, lóman ’валасяное покрыва на целе’, што дае падставы для рэканструкцыі і.-е. *roumn‑ > прасл. *rumno (Мікала, Ursl. Gr., 1, 66; Фасмер, 3, 518; Махэк₂, 519; Бязлай, 3, 208; БЕР, 6, 345).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сука́ч 1 ’сукала’ (Сл. Брэс., Тарн.; кам., пруж., ЛА, 4), ’стрыжань, на які надзяваюць цэўку’ (Мат. Гом.). Да сукаць (гл.).
Сука́ч 2 ’завучаная, зблытаная нітка’ (беласт., Сл. ПЗБ), ’сукаратка’ (в.-дзв., Шатал.), сукачы́, сукачэ́ ’скручаныя пасмы конскай грывы’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ’бруд на целе’ (маст., Сл. ПЗБ). Да сукаць (гл.). Да апошняга значэння параўн. рус. наўг. сука́рка ’бруд на целе, які “скачваецца”, калі пацерці скуру’, гл. сукарак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Му́лле, му́льля ’шышкі на целе, скулы, якія перашкаджаюць спаць’, ’ангіна’ (Нас., Грыг.). Да му́ліць (гл.). Аб суфіксе ‑ьje гл. Сцяцко, Афікс. наз., 46.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пабо́льваць, ‑ае; незак.
Крыху або зрэдку балець, час ад часу балець. Чуць пабольваюць рукі, пякуць далоні, а па ўсім целе разлілася прыемная слабасць. Дамашэвіч. На паляванні [Міхал] крыху прастыў, у яго пабольваў зуб. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вяры́гі, ‑рыг; адз. няма.
Жалезныя ланцугі, аковы, якія насілі на целе рэлігійныя фанатыкі. // перан. Тое, што скоўвае, робіць цяжкім жыццё, існаванне. О, колькі, Мінск, ты здзекаў перанёс, Пакуль не збыў пакутныя вярыгі. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ляўце́ць ’блішчэць’ (браг., Шатал.), ’дрыжаць (ад сытасці, тлушчу), ’торгаць (аб балючым месцы на целе)’ (Ян.). Няясна. Магчыма, запазычанне. Адкуль? Параўн. ст.-грэч. λευκός ’белы’, светлы, бліскучы’ (?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лу́сачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
1. Памянш. да луска.
2. Разм. Асобная пласцінка лускі. Лусачка сасновай кары. Лусачка пупышкі.
3. Мікраскапічная хіцінавая пласцінка на целе некаторых членістаногіх жывёлін (галоўным чынам насякомых).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сты́гма, ‑ы, ж. і стыгма́т, ‑а, М ‑маце, м.
1. У Старажытнай Грэцыі — кляймо на целе раба або злачынца.
2. Дыхальца — адтуліна, якой адкрываюцца на паверхні цела органы дыхання ў членістаногіх жывёлін (насякомых і інш.).
[Грэч. stigma — укол, кляймо, пляма.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)