це́рці, тру, трэш, трэ; тром, траце́, труць; цёр, цёрла; тры; цёрты; незак., што.
1. Націскаючы, вадзіць узад і ўперад па чым-н.
Ц. падлогу шчоткай.
Ц. спіну мачалкай.
2. Размінаючы, націскаючы, змешваць, ператвараць што-н. у парашок, у дробную аднародную массу.
Ц. тытунь.
Ц. мак.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра абутак, адзенне: будучы цесным, нязручным, націраць, пашкоджваць скуру.
4. Пераціраць, рабіць мякчэйшым.
Ц. лён.
|| аднакр. церану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́; -ну́ць; -ні́ і цярну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, церняце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расце́рці, разатру́, разатрэ́ш, разатрэ́; разатро́м, разатраце́, разатру́ць; расцёр, -це́рла; разатры́; расцёрты; зак.
1. што. Тручы, размяць, раздрабніць, ператварыць у аднародную масу.
Р. тытунь.
2. што. Націскаючы, размазаць па якой-н. паверхні.
Р. крэм на руках.
3. каго-што. Зрабіць масаж, моцна пацерці.
Р. спіну.
4. што. Ходзячы, ездзячы, пратаптаць, пракласці (сцежку, дарогу і пад.; разм.).
Р. дарогу.
|| незак. расціра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. расціра́нне, -я, н. і расці́рка, -і, ДМ -рцы, ж.
|| прым. расці́рачны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.) і расціра́льны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Табаке́рка ’скрыначка для табакі’ (ТСБМ, Шн. 2, Касп.; ашм., Стан.; Бяльк., Федар. 4), тобаке́рка, тобакі́рка, тобаке́рочка ’зробленая з кары каробачка для тытуню, для захавання дробных рэчаў накшталт іголак, нітак і інш.’ (палес., З нар. сл.; ТС). Укр. табаке́рка ’табакерка’, рус. табаке́рка, польск. tabakiera, tabakierka, серб.-харв., балг. табаке́ра, макед. табаке́ра, табаке́рка ’тс’. Праз польскую мову з франц. tabaquière ’табакерка’ (форма, вядомая з XVII ст.) < tabac ’тытунь’ (Фасмер, 4, 5; Чарных, 2, 223; ЕСУМ, 5, 498). Параўн. табацірка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ку́рыва, ‑а, н.
Разм. Тое, што кураць; папяросы, тытунь. Пан Войцех хапіўся, што няма курыва, і папрасіў мяне спусціцца на першы паверх, купіць у кіёску папярос. Карпюк. «Можа, закурыць у яго ёсць. А то і рыба не клюе і курыва выйшла», — падумаў Раманчык і пайшоў ад берага насустрач чалавеку. Пальчэўскі. // Дым ад курэння. Столь і сцены белыя Курывам ахутаны, Дні і ночы цэлыя Засядаюць, гутараць. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паця́гваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што, за што і без дап.
1. Час ад часу, злёгку, паціху цягнуць. Ніна пацягвала з кубка чай, а Яроціха .. не пераставала гаварыць. Лобан. [Чалавек] раскурваў люльку: прыкрыў вялікім пальцам тытунь і дробна пацягваў з цыбука. Чорны. З-за Рамянкі пацягваў калючы вецер. Асіпенка. / у безас. ужыв. Там [у даліне] была ўжо засень, адтуль пацягвала вільготным халадком блізкай начы. Самуйлёнак.
2. Незак. да пацягнуць (у 8 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераце́рці сов.
1. в разн. знач. перетере́ть;
п. вяро́ўку — перетере́ть верёвку;
п. по́суд — перетере́ть посу́ду;
п. тыту́нь — перетере́ть таба́к;
2. (лён, коноплю) перемя́ть;
3. истере́ть;
п. на парашо́к — истереть в порошо́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ніза́ць, ніжу, ніжаш, ніжа; незак., што.
1. Набіраць, насаджваць падрад на нітку, дрот і пад. Нізаць сушаныя грыбы. □ Дзядзька пакінуў нізаць тытунь, глянуў у акно. С. Александровіч.
2. перан. Лёгка падбіраць, спалучаць адно з другім (пра словы, рыфмы і пад.). Ніжа без перадыху Сцяшынская слова на слова. Б. Стральцоў.
3. перан. Пранізваць, працінаць наскрозь. Яшчэ да таго як сяло апаноўваў шумны лівень, неба над прыціхлымі хатамі і агародамі нізалі стрэлы маланак. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паце́рціся сов.
1. потере́ться;
п. мача́лкай — потере́ться моча́лкой;
2. истере́ться;
тыту́нь пацёрся на парашо́к — таба́к истёрся в порошо́к;
3. (о ягодах) помя́ться, подави́ться;
4. перен., разг. (побывать где-л., пообщаться с кем-л.) потере́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
лю́лька 1, ‑і, ДМ ‑льцы; Р мн. ‑лек; ж.
Прылада для курэння, якая складаецца з цыбука і галоўкі, пустой ўнутры, у якую насыпаюць тытунь. — Ноч будзе сёння халодная, — сказаў Дзямід, задаволена пыхкаючы сваёй люлькай. В. Вольскі. Абкураная .. люлька ў бацькавай руцэ знаёма пахла дымам. Савіцкі.
лю́лька 2, ‑і, ДМ ‑льцы; Р мн. ‑лек; ж.
1. Тое, што і калыска (у 1 знач.). Цераз люльку да матулькі Ручкі цягне ўжо Марат! Лявонны.
2. Тое, што і калыска (у 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
умя́ць сов.
1. в разн. знач. умя́ть;
у. траву́ — умя́ть траву́;
у. тыту́нь у лю́льцы — умя́ть таба́к в тру́бке;
2. перен., разг. (жадно съесть) уписа́ть, умя́ть;
у. цэ́лую буха́нку хле́ба — уписа́ть (умя́ть) це́лую буха́нку хле́ба
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)