кла́ўзула, ‑ы, ж.

1. У юрыспрудэнцыі — спецыяльная ўмова, агаворка ў завяшчанні, дагаворы і інш.

2. У рыторыцы — заключная частка прамовы, гукавой і стылістычнай форме якой прамоўцы надаюць вялікае значэнне.

3. У літаратуразнаўстве — канец верша, склады вершаванага радка, якія ідуць за апошнім націскным складам.

[Лац. clausula.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Кнотспецыяльная стужка або скручаная ніць, якая служыць для гарэння ў газавай лямпе, свечцы’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Нік., Няч., Бяльк., Нік. Очерки, Гарэц., Грыг., Мат. АС). Укр. гніт, рус. кнот праз польск. knot запазычанне з с.-в.-ням. knote ’вузел’ (Слаўскі, 2, 288).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вера́нда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Адкрытая або зашклёная тэраса ўздоўж сцяны дома. Для сталоўкі была пастаўлена спецыяльная хата, накрытая чарапіцаю, з двума прыгожымі ганкамі і прасторнымі верандамі. Колас. З хола я прайшоў на адкрытую веранду, каб паглядзець на горад і на акіян. В. Вольскі.

[Англ. vernda.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адука́цыя, ‑і, ж.

1. Навучанне, асвета. Грамадзяне СССР маюць права на адукацыю.

2. звычайна з азначэннем. Сукупнасць ведаў, набытых у выніку навучання. Вышэйшая, спецыяльная, сярэдняя адукацыя. □ Бацька Казіміра, Адам Рэклайціс, юрыст па адукацыі, уласнік трохсот дзесяцін зямлі разам з лесам, удзельнічаў у паўстанні 1863 года. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Рато́рдаспецыяльная печ на смалакурным заводзе’ (Скарбы). Параўн. рэто́рта ’хімічны посуд з выгнутым горлам’ (ТСБМ), што, відаць, запазычана з рус. рето́рта ’тс’. Тэхнічны тэрмін запазычаны, хутчэй за ўсё, вусным шляхам (азванчэнне т у інтэрвакальным становішчы) з ням. Retorte ’тс’, што з франц. retorte з лац. retortus ’загнуты назад, выгнуты’ (< retorqueō, ‑ēre), гл. Фасмер, 3, 475.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дамаві́на, ‑ы, ж.

Спецыяльная скрыня, у якую кладуць нябожчыка для пахавання; труна. Каля белай дамавіны Апошнюю дань Дзеткі дораць і галосяць: «Мама, мама, устань!» Купала. Пятнаццаць свежых дамавін плылі на плячах жывых. Мёртвыя развітваліся з горадам, у якім яны абаранялі новае жыццё. Хомчанка.

•••

Хоць у дамавіну кладзі гл. класці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Рэга́лы ’калёсы для перавозкі снапоў і сена’ (брасл., Сл. ПЗБ), рыґалыспецыяльная рама на возе’ (пух., Жыв. сл.). Рус. ре́гель ’падпорка, перакладзіна; даўгая тонкая планка’. Відаць, з польск. rygiel ’бэлька’ < сяр.-н.-ням. regel ’рычаг, падпорка’, першакрыніца нар.-лац. regula ’кій, планка’ (Фасмер, 3, 457). Форма дры́галы ’жэрдкі, прымацаваныя да калёсаў вазіць бярвёны’ (Стан.) утварылася паводле народнай этымалогіі ад дрыгаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кнот, ‑а, М кноце; мн. кнаты, ‑оў; м.

Спецыяльная стужка або скручаная ніць, якая служыць для гарэння ў газавай лямпе, свечцы і пад. Нехта падняўся і падкруціў кнот у лямпе. Кавалёў. // Шнур для перадачы агню на адлегласць (пры падпальванні, узрыванні чаго‑н.). «Хлопцы! Трымайцеся моцна, браточкі! Кнот запалілі, паклалі мы ў бочку!..». Дубоўка.

[Ням. Knoten — вузел.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сапе́таспецыяльная сетачка для захавання злоўленай рыбы ў жывым выглядзе’ (бых., КЭС), сапэ́тка ’саламяны мат’ (Анох.), ’кошык, сплецены з лазы, дроту’ (Сцяшк. Сл.). Рус. сапётка ’вулей, плецены з пруццяў вярбы’ (Каўказ), ’кош для пасадкі злоўленай рыбы’ (дан., церск.), укр. сапе́т, сапе́та, сапе́тка ’вялікі плецены кош на калёсы’, ’плецены з лазы ручны кош’, польск. sepet ’скрынка’. З тур., крым.-тат. säpät ’кош’ (Радлаў, 4, 495), якое з перс. (Гл. Локач, 139; Фасмер, 3, 558; Брукнер, 485).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

інструме́нт, -а і -у, М -нце, мн. -ы, -аў, м.

1. -а. Прылада для выканання якой-н. работы.

Хірургічны і.

Сталярны і.

2. -у, зб. Сукупнасць такіх прылад.

Хатні і.

3. -а. Тое, што і музычны інструмент.

Духавыя інструменты.

4. -а, перан. Сродак для дасягнення чаго-н.

Быць паслухмяным інструментам у чыіх-н. руках.

Музычны інструментспецыяльная прылада для стварэння музычных гукаў пэўнага тэмбру, выканання музыкі.

|| прым. інструмента́льны, -ая, -ае (да 1—3 знач.).

І. цэх.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)