Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Скарачэнні

...капеечны, ‑ая, ‑ае.

Другая састаўная частка складаных прыметнікаў, якая ў спалучэнні з лічэбнікам абазначае: вартасцю ў столькі капеек, колькі паказана ў першай частцы, напрыклад: трохкапеечны, пяцікапеечны.

...класны, ‑ая, ‑ае.

Другая састаўная частка складаных слоў, што далучаецца да лічэбніка і абазначае: а) які мае столькі класаў, колькі паказана ў першай частцы, напрыклад: васьмікласны, чатырохкласны; б) які мае такі клас, разрад, які паказаны ў першай частцы, напрыклад: першакласны.

...кок, ‑а, м.

Другая частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: «кокі», «кок 3», напрыклад: стрэптакок, стафілакок і пад.

...ком 1, ‑а, м.

Другая састаўная частка складанаскарочаных слоў, якая па значэнню адпавядае слову «камітэт», напрыклад: мясцком, заўком.

...ком 2, ‑а, м.

Другая састаўная частка складанаскарочаных слоў, якая па значэнню адпавядае слову «камісар», напрыклад: нарком, ваенком.

...кратны, ‑ая, ‑ае.

Другая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае: такі, што паўтараецца столькі разоў, большы ў столькі разоў, колькі паказвае першая частка, напрыклад: аднакратны, мнагакратны, пяцікратны.

...крос, ‑у, м.

Другая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову «крос», напрыклад: велакрос, мотакрос.

...крылы, ‑ая, ‑ае.

Другая састаўная частка складаных слоў, што абазначае: а) які мае столькі крылаў (у 1, 2 і 3 знач.), колькі паказана ў першай частцы, напрыклад: двухкрылы; б) які мае такое крыло (у 1, 2 знач.), характарыстыка якому дадзена ў першай частцы, напрыклад: лёгкакрылы, чырванакрылы.

...кілаграмовы, ‑ая, ‑ае.

Другая састаўная частка складаных слоў, першая частка якіх з’яўляецца лічэбнікам і абазначае: «у столькі кілаграмаў, колькі паказвае лічэбнік», напрыклад: двухкілаграмовы, дзесяцікілаграмовы.

...кіламетровы, ‑ая, ‑ае.

Другая састаўная частка складаных слоў, першая частка якіх з’яўляецца лічэбнікам і абазначае: у столькі кіламетраў, колькі паказвае лічэбнік, напрыклад: трохкіламетровы, дваццацікіламетровы.

к 1, нескл., н.

1. Дванаццатая літара беларускага алфавіта, якая мае назву «ка».

2. Глухі, заднеязычны, выбухны зычны гук.

к 2, прыназ. з Д.

Спалучэнне з прыназоўнікам «к» выражае:

Прасторавыя адносіны

1. Ужываецца пры абазначэнні кірунку руху або дзеяння ў бок якога‑н. прадмета або асобы, якія ўсведамляюцца як прасторавая мяжа ці мэта; тое, што і да (у 1 знач.). Ісці к сыну. Зваць к сабе. Хіліцца к захаду. ▪ З ведама Букрэя ладзіцца дзед Талаш у свой паход к Доўгаму Броду. Колас. Сялом вясковы гарманіст Ідзе к дзяўчатам на вячоркі. Хадыка.

Часавыя адносіны

2. Ужываецца пры абазначэнні накіраванасці дзеяння да пэўнай часавай мяжы. Зжаць жыта к нядзелі. ▪ Схіляецца дзень к надвячорку. Колас. Збіралася к начы на дождж. Чорны.

Аб’ектныя адносіны

3. Ужываецца пры абазначэнні накіраванасці да таго, што з’яўляецца матывам, стымулам гэтага дзеяння; тое, што і да (у 9 знач.). Клікаў ён народ свой к волі. Колас.

4. Ужываецца пры абазначэнні накіраванасці стану, уласцівасці або дзеяння да чаго‑н., сувязі ўласцівасці або прыметы з чым‑н.; тое, што і да (у 11 знач.). Мы — беларусы з братняю Руссю разам шукалі к шчасцю дарог. Клімковіч. Шырай жа к праўдзе дарогу! Крапіва. Ахвота бліжэй к дому быць. Грахоўскі. // Ужываецца ва ўстойлівых спалучэннях (зняважлівых выразах, лаянкавых словах). Усё роўна пойдзеш к чортавай матары, басяк! Колас.

5. Ужываецца пры абазначэнні далучэння да чаго‑н.; тое, што і да (у 7 знач.). Каласок к каласку ў снапы Клапатліва збірае рука. Астрэйка.

Мэтавыя адносіны

6. Ужываецца пры абазначэнні мэты дзеяння або прызначэння прадмета. Пячэнне к чаю. ▪ Як песня птушкі раніцою К жыццю ўздымае поле, гай, — Вось так і ты, паэт, спявай, Каб вечна песня маладою Жыла ў народзе. А. Александровіч.