BELARUSIAN INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
БЕЛАРУСКІ ІНСТЫТУТ НАВУКІ Й МАСТАЦТВА

VALENTYNA PASHKEVICH
ВАЛЕНТЫНА ПАШКЕВІЧ

ENGLISH-BELARUSIAN DICTIONARY
АНГЕЛЬСКА-БЕЛАРУСКІ СЛОЎНІК

About 30,000 entries
Каля 30 000 словаў

Edited by Siarhiej SHUPA
Пад рэдакцыяй Сяргея ШУПЫ

Minsk Kolas Publisher 2006
Менск Выдавец Зьміцер Колас 2006

Editorial Staff:
Zora Kipel (head of the Editorial Board, until March 2003), Jan Zaprudnik (head of the Editorial Board, after April 2003). Members of the Editorial Board: Anthony Adamovich, Michael Bachar, Thomas E. Bird (English-language editor), Vitaut Kipel, George Repetski, Alla Romano, Vasil Rusak, Zmicier Sauka, Anton Shukieloyts, Siarhiej Shupa, Alexander Silwanowicz, George Stankevich, John Stanley, Alena Yurevich, Vera Zaprudnik.

Рэдакцыйная калегія:
Зора Кіпель (старшыня рэдкалегіі, да сакавіка 2003 г.), Янка Запруднік (старшыня рэдкалегіі, ад красавіка 2003 г.). Сябры рэдкалегіі: Антон Адамовіч, Міхась Бахар, Томас Бэрд (рэдактар ангельскай часткі), Вера Запруднік, Вітаўт Кіпель, Алла Романо, Васіль Русак, Юрка Рапецкі, Зьміцер Саўка, Аляксандар Сільвановіч, Юрка Станкевіч, Джон Стэнлі, Антон Шукелайць, Сяргей Шупа, Алена Юрэвіч.

Publication funded by the Piotra Kreceuski Foundation, Belarusian Institute of Arts and Sciences, Belarusian Charitable Fund (London, UK), the Belarusian Coordinating Committee of Canada, public subscription and donations.

Слоўнік створаны за кошт Фундацыі ймя Пётры Крэчэўскага, Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва, Беларускага Харытатыўнага Фонду (Лёндан), Беларускага Каардынацыйнага Камітэту Канады, грамадзкае падпіскі й ахвяраваньняў.

АД РЭДАКЦЫІ

Наяўнасьць перакладных дзьвюхмоўных слоўнікаў, бадай як нішто іншае сьведчыць пра стан нацыянальнай мовы і культуры ва ўмовах пашырэньня міжнародных кантактаў краіны. На жаль, з шэрагу розных прычынаў за пятнаццаць гадоў незалежнага існаваньня Рэспублікі Беларусь перакладная лексыкаграфія ў краіне не ўзьнялася вышэй за ўзровень маленькіх слоўнічкаў для школьнага ўжытку. Шчасьлівы вынятак складаюць, як і раней, беларуска-расейскія і расейска-беларускія слоўнікі, а таксама выдадзены нядаўна польска-беларускі слоўнік, аднак найбольш пашыраныя мовы сьвету ‒ як прыкладам ангельская, француская, гішпанская ‒ дагэтуль заставаліся не ахопленыя беларускім лексыкаграфічным працэсам.

Гэты слоўнік ‒ першы ангельска-беларускі слоўнік такога памеру. У ім зьмешчана каля 30 тысячаў слоўнікавых артыкулаў.

Слоўнік стаўся вынікам шматгадовай працы Валентыны Пашкевіч ды групы супрацоўнікаў Беларускага Інстытуту Навукі і Мастацтва (БІНіМ) у ЗША і Канадзе.

Патрэба ў агульным ангельска-беларускім слоўніку большага памеру відавочная ‒ адсутнасьць такога слоўніка значна абмяжоўвае ўжываньне беларускай мовы ў міжнародных кантактах, у працэсе навучаньня ангельскай мове, пры перакладах. Дагэтуль у Беларусі дзеля гэтых мэтаў даводзілася карыстацца расейскімі лексыкаграфічнымі дапаможінкамі, і пры перакладзе, напрыклад, з ангельскай мовы на беларускую, расейская мова непазьбежна выступала як мова-пасярэдніца. Мэта гэтага слоўніка ‒ дапамагчы беларускаму карыстальніку пазбавіцца гэткага пасярэдніцтва.

У адрозьненьне ад звыклай для беларускага карыстальніка расейскай слоўнікавай традыцыі, у ангельскай частцы слоўніка ўжыты не брытанскі, а амэрыканскі варыянт ангельскай мовы як больш пашыраны ў сьвеце. Гэта датычыць асаблівасьцяў правапісу, вымаўленьня, сэмантыкі словаў і фразэалёгіі. У беларускай частцы ўжываецца “тарашкевіца” ў сучаснай нармалізаванай форме, замацаванай у зборы правілаў “Беларускі клясычны правапіс” (Вільня-Менск, 2005).

Рэдкалегія ўсьведамляла наватарскі характар сваёй працы ‒ пракладаць абмежаванымі сіламі першыя барозны на няўробленай лексыкаграфічнай ніве было ня лёгка. Рэдкалегія будзе ўдзячная ўсім, хто прышле свае крытычныя водгукі і заўвагі на адрас:

Belarusian Institute of Arts and Sciences
166-34 Gothic Drive
Jamaica, NY 11432
USA

ЯК КАРЫСТАЦЦА СЛОЎНІКАМ

СКЛАД СЛОЎНІКА. ВЫМАЎЛЕНЬНЕ. ПРАВАПІС

Рэестар слоўніка складаецца з агульнаўжывальнай лексыкі ды найважнейшых геаграфічных назоваў.

У ангельскай частцы слоўніка ўжыты амэрыканскі правапіс. Для некаторых слоў падаецца таксама брытанскае напісаньне, адзначанае абрэвіятурай Brit. Калі амэрыканскае напісаньне мае два варыянты, падаюцца абодва, на першым месцы ‒ варыянт, часьцей ужываны. Альтэрнатыўнае напісаньне адзначаецца круглымі дужкамі.

Парадак загалоўных словаў альфабэтны. Калі ў якасьці загалоўных словаў выступаюць словазлучэньні, якія складаюцца з двух або больш кампанэнтаў, то іх месца ў рэестры залежыць ад альфабэтнага парадку кожнага кампанэнту. Прыкладам, want ad стаіць перад wanting.

Пры наяўнасьці артаграфічных, акцэнтных ці словаўтваральных варыянтаў, адзін зь іх рэкамэндуецца як асноўны, унармаваны, а другі — як дапушчальны, варыянтны. Калі згодна з альфабэтным рэестрам яны стаяць побач, то падаюцца ў адным слоўнікавым артыкуле. Першым падаецца слова, якое лічыцца нормай, другім ‒ ягоны варыянт. Калі варыянтныя словы займаюць розныя месцы адносна альфабэту, кожнае слова распрацоўваецца паасобку як загалоўнае.

Усе загалоўныя словы забясьпечаныя фанэтычнай транскрыпцыяй у квадратных дужках непасрэдна пасьля самога слова. Вымаўленьне даецца паводле сыстэмы Міжнароднай фанэтычнай транскрыпцыі. Націск у транскрыпцыі ставіцца перад націскным складам. Асноўны (першасны) націск абазначаецца знакам зьверху [ˈ...], дадатковы (другасны) ‒ знакам зьнізу [ˌ...].

Вымаўленьне не адзначаецца, калі ў ролі загалоўнага слова выступае словазлучэньне, прыкладам, absentee landlord або bill of exchange. Вымаўленьне кожнага кампанэнта словазлучэньня паказанае ў альфабэтным рэестры слоўніка паасобку.

Усе словы беларускай часткі маюць націск, за выняткам аднаскладовых словаў і словаў зь літарай -ё-, якая заўсёды націскная.

УМОЎНЫЯ АБАЗНАЧЭНЬНІ

У беларускай частцы слоўнікавага артыкулу блізказначныя словы адзначаюцца арабскімі лічбамі (1, 2, 3 і г ,д.). Сынонімы ў межах асобнай лічбы ‒ коскай або кропкай з коскай у залежнасьці ад сэмантычнай або стылістычнай блізкасьці. У чарговасьці сынонімаў перавага даецца спрадвечнабеларускім словам. Пры больш дакладнай сэмантычнай і стылістычнай градацыі ў межах лічбаў ужываюцца літары — а), б), в) і г.д.:

operation [,ɑ:pəˈreɪʃən] n. 1. дзе́яньне n., пра́ца f.: to come into operation пача́ць працава́ць, дзе́яць; in operation a) y дзе́яньні, працу́е. б) y выкарыста́ньні, ва ўжытку. 2. кірава́ньне, абслуго́ўваньне n.: the operation of a machine абслуго́ўваньне машыны. 3. апэра́цыя f. ...

Амонімы абазначаюцца рымскімі лічбамі (I, II і г. д.)

mail I [med] ‒ n. 1. по́шта. 2. карэспандэ́нцыя f. 3. пашто́вы тра́нспарт...

mail II [meil] n. 1. кальчўга f. 2. браня́ f., па́нцыр -y m. ...

Кожнае загалоўнае ангельскае слова мае граматычную характарыстыку ў выглядзе абрэвіятуры:

  • adj. = adjective ‒ прыметнік
  • adv. = adverb ‒ прыслоўе
  • interj. = interjection ‒ выклічнік
  • n. = noun ‒ назоўнік
  • p.p. = past participle ‒ дзеепрыметнік мінулага часу
  • prep. = preposition ‒ прыназоўнік
  • pref. = prefix ‒ прэфікс, прыстаўка
  • pres. p. = present participle ‒ дзеепрыметнік цяперашняга часу
  • pron. = pronoun ‒ займеньнік
  • p.t. = past tense ‒ мінулы час
  • v. = verb ‒ дзеяслоў
  • v.i. = verb intransitive ‒ непераходны дзеяслоў
  • v.t. = verb transitive ‒ пераходны дзеяслоў

Граматычны род беларускага назоўніка абазначаецца літарамі:

f. = feminine ‒ жаночы
m. = masculine ‒ мужчынскі
n. = neuter ‒ ніякі

Лічэбнікі (numerals) у ангельскай граматыцы залічаюцца да назоўнікаў або прыметнікаў у залежнасьці ад кантэксту.

Калі загалоўнае слова ўжываецца ў значэньні іншай часьціны мовы, яно памячаецца адпаведнай паметай з працяжнікам наперадзе (‒ n., ‒ adj., ‒ v.t. і г. д.):

master [ˈmæstər] ‒ n. 1. а) гаспада́р -а́ m., улада́льнік -а m. б) капіта́н гандлёвага су́дна...
‒ adj. 1. гало́ўны: a master bedroom гало́ўная спа́льня. 2. высо́какваліфікава́ны...
‒ v.t. 1. адо́льваць, асі́льваць, апано́ўваць, перамага́ць; падпарадко́ўваць сабе...

semiweekly [,semiˈwi:kli] ‒ adj. паўтыднёвы
‒ adv. двойчы на ты́дзень
‒ n. паўтыднёвік -а m. (ча́сапіс, газэ́та)

Тэрміны й спэцыяльныя словы забясьпечваюцца, пры неабходнасьці, умоўнымі скаротамі, прыкладам Bot. (батаніка), Mus. (музыка), Psych. (псыхіятрыя), Sl. (жаргон), Figur. (перанос- нае), Obsol. (састарэлае).

ГРАМАТЫЧНЫЯ КАТЭГОРЫІ ЧАСЬЦІН МОВЫ

НАЗОЎНІК

Рэгулярная форма множнага ліку ангельскага назоўніка (з канчаткам -s, далучаным да формы адзіночнага ліку) звычайна ў слоўніку не падаецца. Для назоўнікаў зь няправільнай формай множнага ліку падаюцца паказьнікі множнага ліку або цалкам слова ў форме множнага ліку:

buddy [ˈbʌdi] n., pl. -dies Informal 1. блі́зкі ся́бра, кале́г|а -i m. 2...

buffalo [ˈbʌfəloʊ] ‒ n., pl. -loes, los or esp. coll. -lo бу́йл|а -ы, бу́йвал -a m., бу́йваліца f.; амэрыка́нскі бізо́н ...

goose [gu:s] n., pl. geese 1. гусь f. 2. Informal ду́р|ань -ня m., дурні́ца, разява́к|а -i m. & f.

mouse [maʊs] — n., pl. mice [mats] 1. мыш, мы́шка f. 2. Comput. мыш f. 3. нясьме́лы, сарамлі́вы чалаве́к...

У беларускіх назоўніках мужчынскага роду адзначаныя канчаткі роднага склону -а або -у. (У асобных выпадках слова ў форме роднага склону падаецца поўнасьцю: акар акра, госьць гасьця, стол стала). Нязьменная частка назоўніка аддзяляецца ад канчатка вэртыкальнай рысачкай:

walker [ˈwɔkər] n. 1. пешахо́д -а m., хад|о́к -ака́ m...

wallet [ˈwɑ:lət] n. каша|лёк -лька́ m., партманэ́т -а m.

Калі прыводзяцца адзін за адным некалькі сынанімічных назоўнікаў мужчынскага роду з аднолькавым канчаткам роднага склону, то канчатак паказваецца ў канцы шэрагу:

clang [klæŋ] ‒ n. ля́скат, бра́згат -у m...

clatter [ˈklætər] ‒ n. 1. стук, звон -у m...

waiter [ˈweɪtər] n. 1. афіцыя́нт, ке́льнэр -a m...

У межах слоўнікавага артыкулу аналягічна абазначаецца род назоўнікаў (m., f., n.) аднаго сынанімічнага шэрагу:

abetment [əˈbetmənt] n. падбіваньне; падбухто́рваньне; заахво́чваньне n.

accordance [əˈkɔrdəns] n. зго́днасьць; адпаве́днасьць f...

bulk [bʌlk] ‒ n. 1. а) паме́р, аб’ём -у m...

У назоўніках, якія абазначаюць прафэсію, занятак, месца жыхарства асобы, падаюцца абедзьве формы ‒ мужчынскага й жаночага роду:

settler [ˈsetələr] n. 1. пасяле́н|ец -ца m., пасяле́нка f...

sewer II [ˈsu:ər] n. шв|ец -яца́ m., шва́чка f.

ПРЫМЕТНІК

Калі ў ангельскім прыметніку параўнальная й найвышэйшая ступені параўнаньня маюць ня- правільныя формы, яны пішуцца поўнасьцю:

bad [bæd] ‒ adj. worse, worst ...

good [gʊd] ‒ adj. better, best ...

ДЗЕЯСЛОЎ

Пераходнасьць або непераходнасьць дзеясловаў абазначаецца адпаведна абрэвіятурамі v.t. або v.i. Калі дзеяслоў ужываецца як пераходны й непераходны, ён пазначаецца літарай v.:

abide [afcaid] v., abode or abided, abiding ...

bid [bid] ‒ v.t., bade, bid or bad, bidden or bid, bidding ...
‒ v.i. ...

Няправільныя формы ангельскага дзеяслова падаюцца непасрэдна пасьля граматычнай паметы:

eat [i:t] v.t., ate, eaten, eating ...

go [goʊ] v.i., went, gone, going ...

Падваеньне канцавога зычнага ў дзеясловах і дзеепрыметніках мінулага часу падаецца ў дужках:

nab [næb] v. (-bb-) SI. 1. злаві́ць...

nag [næg] v. (-gg-) 1. дайма́ць каго́. дапяка́ць каму́...

ІДЫЁМЫ

Ілюстрацыйныя фразэалягічныя выразы пазначаюцца спэцыяльным знакам (bullet). Па магчымасьці прыводзяцца беларускія адпаведнікі:

boat [bout] ‒ n. 1. чо́вен, чаўна́ m., ло́дка f. 2. вадапла́|ў -ва, караб|е́ль -ля́ m.
‒ v.i. 1. сяда́ць у чо́вен, на вадапла́ў, пльісьці чаўно́м або́ вадапла́вам
‒ v.t. веслава́ць, пераво́зіць чаўно́м
• burn one’s boats спалі́ць за сабо́ю масты́
• in the same boat y такі́м са́мым стано́вішчы або́ ўмо́вах
• miss the boat, Informal прапусьці́ць, празява́ць наго́ду
• rock the boat, Informal разго́йдваць чо́вен, парўшаць нарма́льны пара́дак

LEXICOGRAPHIC SOURCES
ЛЕКСЫКАГРАФІЧНЫЯ КРЫНІЦЫ