экза́рх, -а, мн. -і, -аў, м.

У праваслаўнай царкве: галава асобнай царкоўнай вобласці ці самастойнай царквы, а таксама асоба, якая носіць гэты тытул.

Патрыяршы Э. усяе Беларусі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

экза́рх

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. экза́рх экза́рхі
Р. экза́рха экза́рхаў
Д. экза́рху экза́рхам
В. экза́рха экза́рхаў
Т. экза́рхам экза́рхамі
М. экза́рху экза́рхах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

экза́рх м., ист., рел. экза́рх

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

экза́рх ист., церк. экза́рх, -ха м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

экза́рх, ‑а, м.

Гіст.

1. Галава жрацоў пры храме ў старажытнай Грэцыі.

2. Гіст. Намеснік імператара ў якой‑н. вобласці Візантыйскай імперыі.

3. У праваслаўнай царкве — галава асобнай царкоўнай вобласці ці самастойнай царквы.

[Грэч. éxarchos — галава, начальнік, намеснік.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

экза́рх

(гр. eksarchos = кіраўнік, галава)

1) галава жрацоў пры храме ў Стараж. Грэцыі;

2) намеснік імператара ў якой-н. вобласці Візантыйскай імперыі;

3) галава царкоўнай акругі ў праваслаўнай царкве.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

экза́рх

(гр. eksarchos = кіраўнік, галава)

галава царкоўнай акругі ў праваслаўнай царкве.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Іаан Экзарх 2/97

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

Дава́льны: дав. скл. Параўн. укр. дава́льний (відмінок). Аналагічным утварэннем з’яўляецца і рус. да́тельный (падеж). Калька грэч. або лац. назвы. Для рус. мовы Фасмер (1, 485) лічыць зыходным лац. casus dativus, якое калькуе грэч. δοτική (πτῶσις). Паводле Шанскага (1, Д, Е, Ж, 17), у рус. мове гэта запазычанне са ст.-слав. мовы, дзе сустракаецца ў перакладзе Граматыкі Іаана Дамаскіна, які зрабіў Іаан, экзарх балгарскі (дательный). У ст.-слав. мове дательныи з грэч.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)