Шля́пы

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы

мн.
Н. Шля́пы
Р. Шля́п
Шля́паў
Д. Шля́пам
В. Шля́пы
Т. Шля́памі
М. Шля́пах

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

шля́па

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. шля́па шля́пы
Р. шля́пы шля́п
Д. шля́пе шля́пам
В. шля́пу шля́п
Т. шля́пай
шля́паю		 шля́памі
М. шля́пе шля́пах

Крыніцы: piskunou2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

обви́снуть сов. абві́снуць, мног. паабвіса́ць;

поля́ шля́пы обви́сли палі́ капелюша́ абві́слі;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

загну́цца сов.

1. загну́ться, (загнувшись, приподняться — ещё) заверну́ться;

~ну́ўся край бля́хі — загну́лся (заверну́лся) край же́сти;

~ну́ліся палі́ капелюша́ — загну́лись (заверну́лись) поля́ шля́пы;

2. прост., груб. (помереть) загну́ться

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́биться в разн. знач. вы́біцца, мног. павыбіва́цца;

вы́биться из толпы́ вы́біцца з нато́ўпу;

вы́биться из окруже́ния вы́біцца з акружэ́ння;

во́лосы вы́бились из-под шля́пы валасы́ вы́біліся з-пад капелюша́;

◊

вы́биться в лю́ди вы́біцца ў лю́дзі;

вы́биться из гра́фика вы́біцца з гра́фіка;

вы́биться из сил вы́біцца з сіл.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́біцца сов.

1. в разн. знач. вы́биться;

в. з даўго́ў — вы́биться из долго́в;

валасы́ вы́біліся з-пад капелюша́ — во́лосы вы́бились из-под шля́пы;

2. (о стёклах) разби́ться;

шы́ба вы́білася — стекло́ разби́лось;

◊ в. з гра́фіка — вы́биться из гра́фика;

в. з каляі́ны — вы́биться из колеи́;

в. з сіл — вы́биться из сил;

в. на даро́гу — вы́биться на доро́гу;

в. са сну — потеря́ть сон;

в. ў лю́дзі — вы́биться в лю́ди

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

верх м.

1. (род. ве́рху) в разн. знач. верх;

в. гары́ — верх горы́;

фу́тра з суко́нным ве́рхам — шу́ба с суко́нным ве́рхом;

2. только мн., муз. верхи́;

у яе́ до́бра гуча́ць вярхі́ — у неё хорошо́ звуча́т верхи́;

3. (род. ве́рха) (верхняя часть предмета) верх; (у шляпы — ещё) ту́лья ж.;

наня́ць в. да́чы — снять верх да́чи;

◊ узя́ць в. — взять верх;

в. даскана́ласці — верх соверше́нства;

з ~хам — с ве́рхом;

це́раз в. — че́рез край;

чый в. — чей верх;

мой (твой, яго́, яе́ і г.д.) в. — мой (твой, его́, её и т.д.) верх

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Каблу́к 1 ’абцас’ (БРС, ТСБМ, КТС; кап., КЭС). Козыраў (Цюркізмы, 22) адзначае, што ў паўн.-бел. гаворках звычайна ўжываецца слова каблук. У бел. літар. мове — запазычаннез рус. каблук ’тс’, што датычыць паўн.-бел. слова, то Козыраў (там жа) адзначае, што калі гэта цюркізм, то запазычаны ў волжскіх татар, адкуль праз гаворкі трапіла ў Беларусь. Для рус. каблук, якое аднойчы адзначана ў рускіх граматах (пачатку XVI ст.), прапанавалася як уласна славянская этымалогія, так і запазычанне з усходу. Апошняя версія падтрымлівалася, напрыклад, Вахрасам, Наим. об., 48. Прыхільнікі гэтай версіі, прапанаванай яшчэ Рэйфам, бачаць у гэтым слове цюрк. корань каб ’футляр, абалонка’ і ‑лык/‑лук — цюрк. афікс, гл. Аракин, Цюркізмы., 136, параўн. рус. том. каблык ’абцас’. Гл. Трубачоў, Эт. сл., 9, 107. Паводле гэтай этымалогіі, каблук ’абцас’ нельга аддзяляць ад каблук ’выгіб, паўкружжа і г. д.’ Гл. каблук 2.

Каблу́к 2 ’вертыкальны абруч у кошыку; ручка’ (Жд. 3), ’ручка ў кошыку’, ’аснова, круг для кошыка’ (З нар. сл.), ’кальцо з лазы, частка кашолкі, каша’ (Сіг.), ’маленькая дужка ў цэпе’ (Выг.), ’жалезны прэнт з боку бараны, за які чапляюцца пастронкі; аснова бараны’ (Выг., Жыв. сл., Сержп. Земл.), ’ручка касы’ (ДАБМ), ’дэталь касы: дуга з нацягнутым палатном, замацаваным на кассі’ (Сіг.), ’крук на канцы аглоблі’ (Нар. словатв.), ’доўгая сагнутая дошчачка, абодва канцы якой адначасова з’яўляюцца клёпкамі ў цэбры’ (Малч.), ’круглае рабро ў рыбалоўных пастках’ (Крыв.), каблукы ’прыстасаванне насіць сена жывёле’ (Клім.). Укр. каблук ’дуга, частка акружнасці’, ’дуга ў прыстасаванні для лоўлі рыбы’, ’верх шляпы’, ’абечак’, ’дугападобна выгнуты прут, прыстасаванне па ручцы касы пры касьбе збожжавых’, рус. каблук ’уступ, рубец карніза’, ’рыбалоўная снасць’, ’каўпер’, польск. kabląk ’выгіб, дуга, паўкружжа, арка’, kablęk ’ручка ў кошыку’, у спецыяльнай тэрміналогіі і ва ўсходніх гаворках (гістарычна не польскіх) слова ўжываецца ў значэннях ’дэталі розных прыстасаванняў у ярме, касе, рыбалоўнай снасці’. Паводле лінгвагеаграфічнага крытэрыю — паўн.-слав. утварэнне, безумоўна, звязанае са слав. lǫkъ, lęktʼi, параўн. сінанімічныя каблук, самалук, лук, рус. облук, серб.-харв. о̀блук і інш., аднак структура слова не зусім ясная. Многія аўтары сыходзяцца на тым, што ў даным выпадку мела месца або двайная прэфіксацыя ка‑ + ‑ов‑, або толькі кa + oblǫkъ. Паводле Слаўскага, 2, 10, ka‑błąk, засведчанага толькі аднойчы ў дыялектах, — вынік перараскладання слова obląk, аднак з гэтай думкай не пагаджаецца Трубачоў, Эт. сл., 9, 107, які лічыць, што шырокая распаўсюджанасць слова на ўсх.-слав. тэрыторыі і наяўнасць яго ў ст.-рус. помніках не дазваляюць згадзіцца з познім характарам утварэння. Але аргумент Трубачова не з’яўляецца сур’ёзным, паколькі да XVI ст. Адносяцца толькі дзве фіксацыі — 1521 і 1587 гг. Думка Слаўскага, такім чынам, выглядае цалкам мажлівай, аднак сумненне выклікае паралелізм значэнняў ка‑ і о‑. Гл. Фасмер, 2, 151.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

по́ле ср.

1. (пространство земли) по́ле, -ля ср.; (клин) пале́так, -тка м.;

ржано́е по́ле жы́тні пале́так;

ледяно́е по́ле ледзяно́е по́ле;

2. (охота) палява́нне, -ння ср.; (добыча) здабы́ча, -чы ж.;

отъе́зжее по́ле охотн. ад’язно́е палява́нне;

с по́лем! са здабы́чай!;

3. в др. знач. по́ле, -ля ср.;

поля́ кни́ги палі́ кні́гі;

поля́ шля́пы палі́ капелюша́;

силово́е по́ле физ. сілаво́е по́ле;

спорти́вное по́ле спарты́ўнае по́ле;

по́ле щита́ (в геральдике) по́ле шчыта́;

◊

в по́ле зре́ния у по́лі зро́ку;

широ́кое по́ле де́ятельности шыро́кае по́ле дзе́йнасці;

одного́ по́ля я́года з аднаго́ гнязда́ пту́шкі; з аднаго́ бало́та чэ́рці;

ищи́ в по́ле ве́тра даганя́й ве́тру ў по́лі;

по́ле би́твы (бра́ни) по́ле бі́твы;

по́ле сме́рти уст., поэт. по́ле сме́рці.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

по́ле ср., в разн. знач. по́ле;

жы́тняе п. — ржано́е по́ле;

палі́ кні́гі — поля́ кни́ги;

палі́ капелюша́ — поля́ шля́пы;

спарты́ўнае п. — спорти́вное по́ле;

п. шчыта́ — (в геральдике) по́ле щита́;

п. дзе́яння — по́ле де́ятельности;

○ магні́тнае п. — магни́тное по́ле;

сілаво́е п. — силово́е по́ле;

бі́тае п. — шахм. би́тое по́ле;

◊ у по́лі зро́ку — в по́ле зре́ния;

п. бо́ю (бі́твы) — по́ле бо́я;

у чы́стым по́лі — в чи́стом по́ле;

шука́й ве́тру ў по́лі — ищи́-свищи́; ищи́ ве́тра в по́ле;

аднаго́ по́ля я́гады — одного́ по́ля я́годы;

адна́, як былі́нка ў по́лі — одна́, как были́нка в по́ле;

благу́ю траву́ з по́ля вон — посл. худу́ю траву́ с по́ля вон;

во́льнаму во́ля, шалёнаму п. — посл. во́льному во́ля, а шально́му по́ле;

шука́й до́лі ў чы́стым по́лі — посл. ищи́ до́ли в чи́стом по́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)