Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
чо́ртаў
прыметнік, прыналежны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
чо́ртаў |
чо́ртава |
чо́ртава |
чо́ртавы |
| Р. |
чо́ртавага |
чо́ртавай
чо́ртавае |
чо́ртавага |
чо́ртавых |
| Д. |
чо́ртаваму |
чо́ртавай |
чо́ртаваму |
чо́ртавым |
| В. |
чо́ртавы
чо́ртаў (неадуш.)
чо́ртавага (адуш.) |
чо́ртаву |
чо́ртава |
чо́ртавы (неадуш.)
чо́ртавых (адуш.) |
| Т. |
чо́ртавым |
чо́ртавай
чо́ртаваю |
чо́ртавым |
чо́ртавымі |
| М. |
чо́ртавым |
чо́ртавай |
чо́ртавым |
чо́ртавых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
чо́ртаў
прыметнік, якасны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
чо́ртаў |
чо́ртава |
чо́ртава |
чо́ртавы |
| Р. |
чо́ртавага |
чо́ртавай
чо́ртавае |
чо́ртавага |
чо́ртавых |
| Д. |
чо́ртаваму |
чо́ртавай |
чо́ртаваму |
чо́ртавым |
| В. |
чо́ртавы
чо́ртаў (неадуш.)
чо́ртавага (адуш.) |
чо́ртаву |
чо́ртава |
чо́ртавы (неадуш.)
чо́ртавых (адуш.) |
| Т. |
чо́ртавым |
чо́ртавай
чо́ртаваю |
чо́ртавым |
чо́ртавымі |
| М. |
чо́ртавым |
чо́ртавай |
чо́ртавым |
чо́ртавых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
чо́ртаў
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
чо́ртаў |
чо́ртава |
чо́ртава |
чо́ртавы |
| Р. |
чо́ртавага |
чо́ртавай
чо́ртавае |
чо́ртавага |
чо́ртавых |
| Д. |
чо́ртаваму |
чо́ртавай |
чо́ртаваму |
чо́ртавым |
| В. |
чо́ртавы
чо́ртаў (неадуш.)
чо́ртавага (адуш.) |
чо́ртаву |
чо́ртава |
чо́ртавы (неадуш.)
чо́ртавых (адуш.) |
| Т. |
чо́ртавым |
чо́ртавай
чо́ртаваю |
чо́ртавым |
чо́ртавымі |
| М. |
чо́ртавым |
чо́ртавай |
чо́ртавым |
чо́ртавых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
◎ Пажуры́ чортавы ’расл. бадзяк палявы, Cirsium arvense (L.), Scop.’ (брэсц. Кіс.). Гл. пазур.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шавялі́ Месца, дзе рос буйны лес, які ішоў на па́лі (Слаўг.). Тое ж шэвялі (Слаўг.).
□ б. пас. Чортавы Шэвелі (1926), ур. Чортавы Шавялі́ (поле) каля в. Бязуевічы Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
ВЛТА́ВА
(Vltava),
рака ў Чэхіі, левы прыток р. Лаба (Эльба). Даўж. 446 км, пл. бас. 28 тыс. км². Пачынаецца ў гарах Шумава; пасля прарыву цераз цясніну «Чортавы сцены» (каля г. Вішы-Брод), цячэ па Будзеёвіцкай раўніне, потым па ўзвышшах Сярэдняй Чэхіі. Сярэдні расход вады каля г. Прага 142 м³/с. Веснавая паводка. Суднаходная (з дапамогай шлюзаў) у ніжнім цячэнні на 84 км. Вадасховішча. ГЭС. На Влтаве гарады Прага, Чэске-Будзеёвіцы.
т. 4, с. 244
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕЛЕМНІ́ТЫ
(Belemnitida),
атрад вымерлых беспазваночных жывёл кл. галаваногіх малюскаў. Каля 70 родаў, больш за 50 відаў. Жылі з карбону да палеагену, найб. у мезазоі (юра-мел). На Беларусі рэшткі Б. трапляюцца ў верхняюрскіх і мелавых адкладах. Выкапнёвыя рэшткі служаць для вызначэння ўзросту юрскіх і мелавых адкладаў.
Марскія жывёлы, драпежнікі, вонкава падобныя на сучасных васьміногаў і кальмараў. Мелі ўнутр. ракавіну, якая складалася з 3 частак: вапнавай ракавіны канічнай формы, падзеленай на камеры (фрагмакона), цераз якія праходзіў выраст мяккага цела — сіфон; рэдукаванай часткі жылой камеры пласціністай формы (праастракума); цыгара- або ланцэтападобнага цела даўж. да 40 см (ростра). Акамянелыя ростры захаваліся ў адкладах (наз. «чортавы пальцы»).
т. 3, с. 75
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Аго́нь ’агонь, касцёр’ (БРС, Нас., Янк. I, Касп.), агонь ’гарачка’ (Янк. Мат.), огон: до огнʼа ’вельмі многа’, на огнʼа ’на чорта’, огнʼовы ’чортавы’ (КСТ), агульна- і праславянскае ognь: рус. огонь, укр. огонь, польск. ogień, чэш. oheň, балг. огън, серб.-харв. о̀гањ, літ. ugnìs, agnùs ’вогняны’, ст.-інд. agnis ’агонь’, хец. agniš, лац. ignis і г. д. < *ugnis. Сасюр, 7, 93; Мейе, MSL, 8, 236, 315; Педарсан, KZ, 38, 395; Гуер, LF, 66, 459; Лер-Сплавінскі, SSW, 1957, 205; Мартынаў, ЭИРЯ, 2, 55. Не даведзена канчатковая сувязь прасл. ognь з серб.-харв. ви̏гањ ’кузня’, чэш. výheň ’горан’ (Ільінскі, РФВ, 74, 133; Левенталь, WuS, 11, 54). Цікава супаставіць з і.-е. *ugnis, ст.-грэч. άγνίζω ’ачышчаю’, памятаючы сакральную ачышчальную ролю агню. Пачатак старагрэчаскага слова (spiritus asper) можна тлумачыць як рэфлексацыю S‑mobile.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)