хілі́ць, хілю́, хі́ліш, хі́ліць; незак.

1. што. Прыгінаць уніз, нахіляць.

Вецер хіліць бярозку да зямлі.

2. што. Нахіляць набок.

Вецер хіліў лодку.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), каго-што і безас. Ахопліваць, адольваць каго-н. (пра сон, дрымоту).

Яго хіліць сон.

Дзяцей хіліла на дрымоту.

4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан., на што. Хіліцца, набліжацца да чаго-н.

Хіліла (безас.) ужо на вечар.

5. перан., што да чаго, куды і без дап. Накіроўваць да чаго-н. (думку, справу і пад.).

Было зразумела, куды ён хіліць гутарку.

6. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан., каго да каго-чаго. Прыцягваць, вабіць; гарнуць, цягнуць.

Сумны настрой не хіліў да песень.

Яго хіліла (безас.) да навукі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

хілі́ць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. хілю́ хі́лім
2-я ас. хі́ліш хі́ліце
3-я ас. хі́ліць хі́ляць
Прошлы час
м. хілі́ў хілі́лі
ж. хілі́ла
н. хілі́ла
Загадны лад
2-я ас. хілі́ хілі́це
Дзеепрыслоўе
цяп. час хі́лячы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

хілі́ць несов.

1. (сгибать) клони́ть, наклоня́ть; склоня́ть;

ве́цер хі́ліць дрэ́ва — ве́тер кло́нит (наклоня́ет) де́рево;

х. галаву́ да пляча́ — клони́ть (наклоня́ть, склоня́ть) го́лову к плечу́;

2. крени́ть;

ве́цер хілі́ў ло́дку — ве́тер крени́л ло́дку;

3. (на што) клони́ть (к чему);

х. на сон — клони́ть ко сну;

4. (да чаго, куды) перен. клони́ть (к чему, куда);

было́ незразуме́ла, куды́ ён хі́ліць — бы́ло непоня́тно, куда́ он кло́нит;

5. (да каго) перен. (вызывать симпатию) влечь (к кому); располага́ть (к кому);

дзяце́й хілі́ла да гэ́тага чалаве́ка — безл. дете́й влекло́ к э́тому челове́ку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хілі́ць, хілю, хіліш, хіліць; незак.

1. што. Нагінаць верхнюю частку чаго‑н.; надаваць чаму‑н. нахіленае становішча; нахіляць. Ой ты, вецер, сціхні, не шумі! Не хілі былінку ніцма-ніц, Дай паслухаць вольны спеў крыніц. Пушча. Не хіліць вецер куст ракіты, Не свішча сумна, як удзень... На гай, на поле і на хаты Спаўзае ночы лёгкі цень. Чарот. Ты бачыў, як шугае бура, А дуб не хіліць галавы, Стаіць крапак сярод суседзяў, Як непахісны вартавы. Прануза. Ніжай і ніжай хіліла сваю галаву, Зачараваную музыкай колаў, Марына. Куляшоў. / у безас. ужыв. Цемень у .. вачах [Кастуся] кружылася, і ўсяго яго хіліла на левы бок. Чорны.

2. што. Спец. Нахіляць набок (самалёт, судна і пад.). Вецер хіліць лодку.

3. каго-што. Ахопліваць, адольваць каго‑н. (пра сон, дрымоту). Станіслава хіліць сон, але спаць нельга, заснеш — загінеш. Мікуліч. / у безас. ужыв. Міканора і самога хіліла на дрымоту. Мележ. Стомленасць і ціхі шэпт хвой хіліў да сну, але партызаны сіліліся перамагчы дрымоту. Шчарбатаў.

4. перан.; на што. Хіліцца, набліжацца да чаго‑н. Лета хіліць на спад. Навуменка. / у безас. ужыв. Паколькі хіліла на вечар, Парфен налягаў з усіх сіл, каб паспець звеяць першую гару намалочанага. Кавалёў.

5. перан.; што і без дап. Накіроўваць да чаго‑н. (думку, справу і пад.). — Дакуль вам жыць пры сястры, — здагадаўся аграном, куды хіліць гаворку хлопец. Пальчэўскі. Я ўважліва слухаў старога, браў у рукі рэчы і не разумеў, да чаго ён хіліць. Хомчанка.

6. перан.; каго да каго-чаго. Прыцягваць, прывабліваць сабой каго‑н. Магчыма, мае значэнне і тое, што ў памяці нашай Касач звязаны шмат з чым, што не надта хіліць да вясёлай балбатні. Адамовіч. // безас. Гарнуць, цягнуць да каго‑, чаго‑н. Яго хіліць да кніжак. □ Тая акалічнасць, што гэты незнаёмы чалавек цікавіцца настаўнікам, хіліла дзяцей да Нявіднага. Колас.

•••

Куды вецер хіліць гл. вецер.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хілі́ць

1. (нахіляць) néigen vt, (níeder)béugen vt;

2. марск, ав krängen vt, kíelen vt, auf die Séite légen;

3. безас (ахопліваць, адольваць):

мяне́ хі́ліць на сон ich bin schläfrig;

4. перан (да чаго, куды-н) zíelen vi (auf A);

было́ незразуме́ла, куды ён хі́ліць es war nicht klar, woráuf er ábzielt;

5. перан (прывабліваць, прыцягваць) ánziehen* vt, Ánziehungskraft besítzen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

крени́ть несов. хілі́ць, нахіля́ць; вярну́ць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пахілі́ць, -хілю́, -хі́ліш, -хі́ліць; -хі́лены; зак., каго-што.

Нахіліць, нагнуць.

П. слуп.

П. галаву.

|| незак. пахіля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дрымо́та, -ы, ДМ -мо́це, ж.

Паўсон; стан, пры якім хіліць на сон.

Агарнула д.

|| прым. дрымо́тны, -ая, -ае.

Д. стан.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

расхілі́ць, -хілю́, -хі́ліш, -хі́ліць; -хі́лены; зак., што.

Адхіліць, адвесці ў розныя бакі; разняць самкнутае.

Р. шторы.

|| незак. расхіля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

нахілі́ць, -хілю́, -хі́ліш, -хі́ліць; -хі́лены; зак., што.

Надаць нахільнае становішча; нагнуць.

Н. галаву.

|| незак. нахіля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. нахіле́нне, -я, н. і нахі́л, -у, м.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)