Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)
хаму́т, -а́, М -муце́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Частка вупражы ў выглядзе драўлянага каркаса, абкладзенага з унутранага боку мяккім лямцам, якая надзяваецца каню на шыю.
2.перан. Абуза, клопаты, паднявольнае становішча (разм.).
Зняць х. з сябе.
Хто згадзіўся надзець шоры, той надзене і х. (з нар.).
3. Прыстасаванне кальцавой формы для змацоўвання, злучэння чаго-н. (спец.).
4. Грубы, некультурны чалавек, хам (разм., груб.).
|| памянш.хаму́цік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 3 знач.).
|| прым.хаму́тны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хаму́т, -та́м., в разн. знач. хому́т;
зняць з каня́ х. — снять с ло́шади хому́т;
рысо́рны х. — рессо́рный хому́т;
◊ біць у х. — арта́читься;
запрэ́гчы ў х. — запря́чь в рабо́ту;
х. на шы́ю — хому́т на ше́ю
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хаму́т, ‑а, М ‑муце, м.
1. Частка вупражы, што складаецца з драўлянага каркаса (клешчаў), абкладзенага мяккім лямцам з унутранага боку (хамуцінай). — А конь на грэблі ў самай гразі распрогся: бацька гэтак засупоніў хамут, што супоня развязалася.Сабаленка.Спуджаны конь б’е ў хамут, прысядае на заднія ногі.Бажко.
2.перан.Разм. Пра якую‑н. абузу, клопаты, турботы. Карацей кажучы, [гаспадыня] прапануе мне зноў такі самы хамут, з такім самым, калі не большым, запасам смецця, бітай цэглы, рознага жалеззя...Дубоўка.[Гулякоў:] — Я паспытаў ужо. Жаніўся. Ведаю гэты мёд. Ведаю, што такое хамут на шыю.Кавалёў.// Прыгнёт, паднявольнае становішча. [Міхал:] — І гніся век, цярпі маўкліва, Пакінь ты ўсякую надзею Хамут з сябе зняць, дабрадзею!Колас.
3.Спец. Прыстасаванне кальцавой формы для змацоўвання, злучэння чаго‑н. Рысорны хамут.
4.Разм.груб. Некультурны, неадукаваны чалавек; хамула. Са мной Ігар нават гаварыць не хацеў — лічыў мяне проста вясковым хамутом.Сачанка.
•••
Біць у хамутгл. біць.
Запрэгчы ў хамутгл. запрэгчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хаму́тм
1. Kúmmet n -(e)s, -e;
◊ надзе́ць хаму́т накаго-нj-m ein Joch áuflegen, j-n ins Joch spánnen;
паве́сіць (сабе́) хаму́т на шы́ю sich (D) éine Last áufladen*;
2.тэх Bügel m -s, -, Klámmer f -, -n;
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
хаму́цік, -а, мн. -і, -аў, м.
1.гл.хамут.
2. Заціскачка ў металарэзным станку, якая перадае вырабу вярчэнне ад патрона (спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хому́тв разн. знач.хаму́т, -та́м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)