Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
усур’ёзнареч., разг. всерьёз
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
усур’ёз, прысл.
Разм. Сур’ёзна, не жартам, па-дзелавому. Заняцца справай усур’ёз. □ Алег пазіраў то на старшыню, то на Навума, не зусім разумеючы, ці то яны жартуюць, ці гавораць усур’ёз.Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усур’ёзпрысл.кніжн.érnstlich, ernst; in vóllem Ernst;
прыма́цьшто-н.усур’ёзetw. ernst néhmen*;
не прыма́цьчаго-н.усур’ёзetw. auf die léichte Schúlter néhmen*;
усур’ёз і надо́ўга im Ernst und für lánge Zeit
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
мане́та, -ы, ДМ -не́це, мн. -ы, -не́т, ж., таксама зб.
Металічны грашовы знак.
Залатая м.
◊
Адплаціць (плаціць) той жа манетай — адказаць тым жа, такімі ж адносінамі.
Прыняць за чыстую манету — палічыць праўдай, успрыняць усур’ёз.
|| прым.мане́тны, -ая, -ае.
○
Манетны двор — прадпрыемства, якое вырабляе металічныя грошы, медалі і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сэ́рыё ’сярдзіта, сурова; сапраўды, не жартуючы, сур’ёзна’ (Нас.). З польск.serio ’сур’ёзна’, na serio ’без жартаў, усур’ёз’, што да лац.serio ’тс’ ад sērius ’сур’ёзны’. Відаць, на базе прыслоўя мясцовае ўтварэнне сэ́рыя (сэріё) ’сярдзіты твар; суровасць’ (Нас.), параўн. старое польск.serjo ’паважны, сур’ёзны’ (Варш. сл.). Параўн. сур’ёзны, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
poważnie
сур’ёзна;
wyglądać poważnie — выглядаць сур’ёзна;
poważnie ? — сур’ёзна?;
na poważnie — усур’ёз
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
жарт, -у, М -рце, мн. -ы, -аў, м.
1. Забаўная выхадка, востры дасціпны выраз.
На вяселлі гучаў смех і сыпаліся жарты за жартамі.
2. Кароткае апавяданне са смешным, забаўным зместам.
3. Невялікая камічная п’еса.
П’еса-ж. у адной дзеі.
4.у знач.прысл.жа́ртам. Не сур’ёзна, для забавы.
Сказаць жартам.
◊
Без жартаў — усур’ёз.
Жарты на (у) бок — ужыв. як папярэджанне аб пераходзе да сур’ёзнай справы.
Не жарты — пра што-н. важнае.
Не на жарт — вельмі сур’ёзна.
|| памянш.жа́рцік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хі́трыкі, ‑аў; адз.няма.
Хітрыя прыёмы, выверты. Усур’ёз [дзядзька Яўтух] гаворыць, а я ўсе яго хітрыкі бачу: хай, маўляў, нагаворацца сабе, хай адны пабудуць брыгадзір з трактарысткаю.Бялевіч.[Міця] добра бачыў хітрыкі рудога круцяля, які галасней за ўсіх крычаў, абвінавачваючы другіх у парушэнні правіл.Навуменка.// Круцельства, падман. Ёсць на хітрыкі майстры: Не рыхтуюцца да ўрокаў, А глядзяць, каб бокам-скокам Жыць шпаргалкай да пары.Кірэенка.[Мікола:] — Ты адгарадзіўся ад людзей высокім плотам, думаў лажыцца на хітрыках і махінацыях.Краўчанка.// Выбрыкі, гарэзлівыя штукі, свавольства. Хлапчукі пусціліся на хітрыкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)