таўка́ч

‘прылада’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. таўка́ч таўкачы́
Р. таўкача́ таўкачо́ў
Д. таўкачу́ таўкача́м
В. таўка́ч таўкачы́
Т. таўкачо́м таўкача́мі
М. таўкачы́ таўкача́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

таўка́ч

‘асоба’

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. таўка́ч таўкачы́
Р. таўкача́ таўкачо́ў
Д. таўкачу́ таўкача́м
В. таўкача́ таўкачо́ў
Т. таўкачо́м таўкача́мі
М. таўкачу́ таўкача́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

таўка́ч, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Кароткая прылада з патоўшчаным круглым канцом, якой таўкуць што-н.

Жанчыны таўклі таўкачамі крупы на куццю.

2. перан. Пра някемлівага чалавека (разм., зневаж.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

таўка́ч, -ча́ м.

1. пест;

2. неодобр. (человек, проталкивающий какое-л. дело) толка́ч;

3. перен., пренебр. чурба́н

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

таўка́ч, ‑а, м.

1. Прылада ў выглядзе качалкі з патоўшчаным круглым канцом, якой таўкуць што‑н. Маладзіцы стаялі адна насупраць другой з таўкачамі і заложна таўклі куццю. Колас.

2. перан. Разм. зневаж. Пра някемлівага чалавека. — Ён жа табе кветкі носіць, гэты лысы таўкач, — чуўся сярдзіты хлапечы голас. Навуменка.

•••

Ні млён ні таўкач гл. млён.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

таўка́ч

1. м Stampfer m -s, -;

2. разм Tólpatsch m -es, -e

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Таўка́ч 1 ’качалка з патоўшчаным круглым канцом, мяла’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Бяльк., Сержп. Прымхі, Варл., Растарг., Сл. ПЗБ, Федар. 4), ’пра някемлівага, дурнога чалавека’ (ТСБМ, Шат.), ’пра непаваротлівага, няспрытнага чалавека’ (Скарбы), ’той, хто замінае, таўчэцца пад рукамі; маруда’ (Сцяц. Сл.), ’целяпень, нязграбны чалавек’ (Гіл., Мат. Гом.), тоўка́ч, товка́ч ’мяла (у ступе), качалка’ (ТС, Арх. Вяр., Вруб., Сл. ПЗБ), таўка́чка ’тс’ (Ян.), ст.-бел. толка́ч ’тс’: толкачи до них железныи два (1518 г., КГС). Укр. товка́ч ’тс’, рус. дыял. толка́ч ’тс’, польск. дыял. tłukacz ’мяла для размінання бульбы для свіней’, ст.-слав. тлъкачь ’мяла’. Назоўнік, вытворны ад таўчы, што да прасл. *telkti, гл. таўкці, таўчы. Меркаванне пра незалежны характар утварэння таўка́ч ’дурань’ гл. Пацюпа ў Станкевіч, Язык, 1166: утварэнне з суф. ‑ач, што абазначае суб’ект дзеяння са значэннем непавагі, грэблівасці, відаць, суадноснае з таўчыся ’сноўдацца без справы’.

Таўка́ч 2 ’пачатак кукурузы’ (Сл. ПЗБ), ’катах рагозу’ (Сл. ПЗБ; дзятл., Жыв. сл.; ЛА, 1), товка́ч ’галоўка чароту’ (драг., Нар. ск.), таўка́чык, таўка́чыкі ’палявы хвошч, Equisetum arvense L.’ (Касп., Бяльк., Яўс., Бяльк., ЛА, 1), ’насеннікі бярозы’ (свісл., Шатал.), таўка́чыкі ’катахі рагозу’ (зэльв., слонім., ЛА, 1), ’мох у выглядзе збаночкаў’ (Меер Крыч.), таўка́чнік ’хвошч’ (Кіс.). Вобразны перанос з таўкач 1.

Таўка́ч 3 ’плавальны пузыр’ (віл., Сл. ПЗБ), ’пухір у рыбы’ (віл., лаг., ЛА, 1), туўка́ч ’тс’ (шарк., мёрск., ЛА, 1), талка́ч ’тс’ (полац., ЛА, 1). Відаць, з-за знешняга падабенства да таўкач 1, гл.

Таўка́ч 4 ’круг, кальцо (каўбасы)’ (лід., Сл. ПЗБ). Аналагічна да папярэдняга слова, гл.

Таўка́ч 5 (тыўка́ч) ’драўляны гузік прадаўгаватай формы’ (Шатал.), таўкачо́к ’бірка (зашпілька)’ (Сл. ПЗБ; рас., в.-дзв., полац., шуміл., ЛА, 4). Да таўкач 1, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

таўка́ч Ст.-бел. Востраў сярод балота.

□ ур. Таўка́ч (гарадзішча на астраўку сярод балота, парослае лесам) каля в. Гаравыя Пол. («Савецкая краіна», 1932, № 5, травень, 76), в. Таўкачоўка Слаўг.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

мажджэ́р, -а, мн. -ы, -аў, м. (разм.).

Металічны таўкач.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

мажджэ́р, ‑а, м.

Разм. Металічны таўкач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)