Сціх 1 ’супакой, цішыня’ (Барад., Юрч. Вытв.), ’спакой, канец’ (Сцяц. Сл.), стіх ’кароткі адрэзак часу’; у значэнні прысл. стіха́мі ’часамі’: стіхамі мніе голова боліт (беласт., Сл. ПЗБ). Параўн. укр. стих, стиг ’міг’, ’хвілінка, момант’, стих ’урок’ (Шымк. Сл.), рус. стих ’дзіўны стан, блазенства, нечаканы ўчынак’ у выразе стих нашёл, славац. stih ’вольны час, вольная хвіліна’. Няясна з-за разнастайнасці значэнняў. Хутчэй за ўсё, дэвербатыў ад сціхаць (гл.), падобна да міг ад мігаць; развіццё значэння ад ’раптоўная ціша’ да ’нечаканасць’ і ’момант’. У ЕСУМ (5, 414) дапускаюць сувязь з укр. сти́гнути (гл. засцігнуць); вывядзенне слова Зубатым (Studie, 163) з балцкіх моў лічыцца менш верагодным. Праабражэнскі (2, 387) выводзіць рускі выраз са стих ’палоска пры пляценні, радок лыка пры пляценні лапцей’, што, на думку Вінаградава (Этимология–1968, 167), сумніўна; не менш сумніўнай бачыцца і яго прапанова звязаць з грэч. στίχος ’радок у вершы’ (гл. сціх 2) праз стадыю ’замова’. Сюды ж, відаць, і сціш ’цішыня’ (Ласт.).
Сціх 2 ’верш’ (Сл. ПЗБ), сцішо́к ’вершык’ (Бяльк.). Запазычана з рус. стих, стішо́к ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сці́хнуць, -ну, -неш, -не; сціх, -хла; -ні; зак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра гукі, шумы: перастаць гучаць, стаць нячутным.
Крокі сціхлі.
Гул аўтобуса сціх.
2. Перастаць гаварыць, спяваць, крычаць; замоўкнуць.
Гутарка пад акном сціхла.
Дзяўчаты сціхлі.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра з’явы прыроды: паменшыцца ў сіле; спыніцца.
К вечару вецер сціх.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Суняцца (пра боль і пад.).
Зубны боль сціх.
|| незак. сціха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сці́хнуць
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
сці́хну |
сці́хнем |
| 2-я ас. |
сці́хнеш |
сці́хнеце |
| 3-я ас. |
сці́хне |
сці́хнуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
сці́х |
сці́хлі |
| ж. |
сці́хла |
| н. |
сці́хла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
сці́хні |
сці́хніце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
сці́хшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
поути́хнуть сов., разг. тро́хі сці́хнуць;
ве́тер поути́х ве́цер тро́хі сціх.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
паварката́ць, ‑коча; зак.
Варкатаць некаторы час. Кот паваркатаў і сціх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пагрыме́ць, ‑міць; зак.
Грымець некаторы час. Гром пагрымеў і сціх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заскры́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Пачаць скрыпаць. // Скрыпнуць, праскрыпаць. Гармонік заскрыпаў і сціх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
срэбракры́лы, ‑ая, ‑ае.
З блішчастымі, колеру срэбра крыламі. Срэбракрылы самалёт. □ Чмелік срэбракрылы змоўк і сціх. Шушкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
затрашча́ць і затрашчэ́ць, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; зак.
Пачаць трашчаць, трашчэць. // Трэснуць; пратрашчаць, пратрашчэць. Тэлефон суха затрашчаў і раптам сціх. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пагусці́, ‑гуду, ‑гудзелі, ‑гудзе; ‑гудзём, ‑гудзяце; пр. пагуў, ‑гула, ‑гуло; заг. пагудзі; зак.
Гусці некаторы час. Пагуў параходны гудок і сціх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)