Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
са́жань, -жня, мн. -жні, -жняў, м.
1. Старая беларуская і руская мера даўжыні, роўная 3 аршынам (2,13 м).
2. Колькасць чаго-н., роўная гэтай меры.
Тры сажні дроў.
3. Прылада для абмервання зямельных участкаў.
Памераць прысядзібны надзел сажнем.
◊
Касы сажань у плячах — пра шырокага ў плячах, высокага чалавека.
|| прым.сажнёвы, -ая, -ае.
Сажнёвыя крокі (вельмі вялікія).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
са́жань, -жня м., в разн. знач. са́же́нь ж.;
прайсці́ сто ~жняў — пройти́ сто саже́не́й (са́жен);
ме́раць са́жнем — ме́рить са́же́нью;
с. дроў — са́же́нь дров;
◊ ро́стам ко́сы с. — ро́стом в косу́ю са́же́нь;
ко́сы с. у пляча́х — коса́я са́же́нь в плеча́х
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
са́жань, ‑жня, м.
1. Старая адзінка меры даўжыні, роўная 3 аршынам, або 2,134 м, якая ўжывалася ў Расіі і Беларусі да ўвядзення метрычнай сістэмы мер. І сад развінуўся, ліствою багаты, На сажань у глыб заплялося карэнне.Панчанка.Дуброва сапраўды была блізка, сажняў за дзвесце ад хутара.Чарнышэвіч.
2. Паверхня чаго‑н. або колькасць якога‑н. матэрыялу, роўныя гэтай меры (пагоннай, квадратнай або кубічнай). Сажань зямлі. Сажань дроў. □ Прабегшы некалькі дзесяткаў сажняў краем даліны, крынічка зноў хавалася ў зямлю.Колас.І Ларывон Масеевіч прыгадвае, як сажнямі ставіў некалі дровы, як цягаў двуручную пілу.Мяжэвіч.
3. Прылада для абмервання зямельных участкаў. З драўлянымі сажнямі хадзілі натоўпы сялян і парабкаў па панскіх палях.Броўка.Вось з рагатым сажнем ідзе калгасны брыгадзір, які намяраў касцом працадні.Шкраба.
•••
Бачыць на тры сажні пад зямлёюгл. бачыць.
Касы сажань у плячах — шыракаплечы, магутнага складу (пра чалавека). Марыя Міхайлаўна ўважліва агледзела рослага правадніка. Касы сажань у плячах. Волат.Мяжэвіч.
Сажнем носа не дастаць — тое, што і крукам (шастом) носа не дастаць (гл. дастаць). Ледзь апякунства выкарміць яго, Глядзі, і сажнем не дастанеш носа.Ляпёшкін.
У касы сажань ростам — пра рослага, высокага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
са́жаньм
1.уст (мера даўжыні) Sáshen m -s, -; Kláfter m, n -s, - (дроў)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Са́жань ’старая адзінка меры даўжыні, роўная 3 аршынам, або 2,134 м, якая ўжывалася ў Расіі і Беларусі да ўвядзення метрычнай сістэмы мер’, ’прылада да абмервання зямельных участкаў’ (ТСБМ, Др.-Падб., Сцяшк., Янк., Мат. Гом.), ’старая мера дроў’ (Скарбы, Колас), са́жэнь ’сажань’ (ТС). Ст.-бел.сажень ’адзінка вымярэння даўжыні’. Рус.са́жень ж. р., укр.са́жень м. р., ст.-рус.сажень, сѧжень, сербск.-ц.-слав.сѧжень, польск.sążeń, в.-луж.sažeń, н.-луж.sežań, sćežań, ст.-чэш.sažež, чэш.sáh, славац.siaha, серб.-харв.се̏жа̑њ, славен.sé̻ženj ’сажань’. Прасл.*sęženь утворана ад прасл.*sęgati (гл. сягаць), дыял.прасл.*sęžanь (*sęg‑ěnь), гл. SP, 1, 125, з першасным значэннем ’мера даўжыні ад пальцаў адной да пальцаў другой распрасцёртых рук’ (Міклашыч, 291; Брукнер, KZ, 46, 234; Праабражэнскі, 2, 244; Махэк₂, 535). Фасмер, 3, 545 адхіляе рэканструкцыю Міккалы (LF, 8, 302) прасл.*sogeni‑ і параўнанне з літ.síeksnis ’сажань’, улічваючы ст.-рус. і інш. слав. формы. Гл. яшчэ Шустар-Шэўц, 2, 1271; Борысь, 540.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
саже́ньж., уст.са́жань, -жня м.;
квадра́тная саже́нь квадра́тны са́жань;
куби́ческая саже́нь кубі́чны са́жань;
◊
коса́я саже́нь в плеча́х цэ́лы са́жань у пляча́х.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
fathom1[ˈfæðəm]n. марскі́са́жань (мера глыбіні = 6 футаў)
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
ме́рны, -ая, -ае.
1. Рытмічны, роўны.
М. крок.
2. Які служыць для вымярэння чаго-н.
М. сажань.
3. Сярэдні па сіле, памерах (разм.).
М. ў росце.
|| наз.ме́рнасць, -і, ж. (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)