Verbum

анлайнавы слоўнік

поўдзень² назоўнік | мужчынскі род

Сярэдзіна дня, час вышэйшага сонцастаяння над гарызонтам, які адпавядае 12 гадзінам дня.

Спякотны п.

|| прыметнік: паўдзённы і паўднёвы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

поўдзень¹ назоўнік | мужчынскі род

Адзін з чатырох напрамкаў свету, супрацьлеглы поўначы.
- Вецер з поўдня.
- Вокны выходзяць на п.
Мясцовасць, размешчаная ў гэтым напрамку.
- На поўдні Беларусі.
Мясцовасць з цёплым, гарачым кліматам, цёплыя краі.
- Жыхары поўдня.
- Адпачываць на поўдні.

|| прыметнік: паўднёвы.

П. полюс.
П. тэмперамент (уласцівы жыхарам поўдня).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

по́ўдзень I (род. по́ўдня) м., в разн. знач. юг;

пту́шкі адлята́юць на п. — пти́цы улета́ют на юг;

на по́ўдні краі́ны — на ю́ге страны́

по́ўдзень II (род. по́ўдня) м. по́лдень;

у п. — в по́лдень;

○ сапра́ўдны п. — астр. и́стинный по́лдень

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

поўдзень ¹, ‑дня, м.

1. Адзін з чатырох напрамкаў свету, супрацьлеглы поўначы. Вецер з поўдня. ▪ Стаўшы тварам да сонца, ён лёгка вызначыў для сябе захад, поўнач і поўдзень. Якімовіч. // Мясцовасць, частка краіны, мацерыка, размешчаная ў гэтым напрамку. Адваката дома не аказалася: ён выехаў на неакрэслены час на поўдзень Украіны. Колас.

2. Мясцовасць, краіна з цёплым, гарачым кліматам.

поўдзень ², ‑дня, м.

Сярэдзіна дня. Туравец вярнуўся ў штаб брыгады пасля поўдня. Мележ. // У астраноміі — момант, калі цэнтр Сонца праходзіць цераз мерыдыян дадзенай мясцовасці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

По́ўдзень, поўдзе́н, поўднён, по́ўдэнь ’супрацьлегласць поўначы’, ’мясцовасці з цёплым кліматам’, ’сярэдзіна дня’ (ТСБМ, Некр., Маш., Касп., Сл. ПЗБ, ТС), по́ўдзенне ’поўдзень’ (Нас.), ’полудзень, абед’ (Бяльк.), по́ўдзень, паўдня́ ’напрамак свету’ (Шат.), ст.-бел. полудень ’сярэдзіна дня’, полудне, полдень ’напрамак свету’, укр. пі́вдень ’поўдзень (сярэдзіна дня; напрамак свету)’, рус. по́лдень ’сярэдзіна дня; напрамак свету (паэт.)’, польск. południe ’тс’, палаб. pọ̈lni ’тс’, славац. poludnie ’поўдзень’ (старое), чэш. poledne ’тс’, в.-луж., н.-луж. poł(d)njo ’сярэдзіна дня, поўдзень’, серб.-харв. пла́дне, подне ’сярэдзіна дня, поўдзень’, балг. пла́дне ’сярэдзіна дня, полудзень’, дыял. ’поўдзень’, макед. пладне ’сярэдзіна дня’, ст.-слав. полоудьниіє ’сярэдзіна дня, поўдзень’. Прасл. *polъdьnь, *polьdьne, *poludьne, *poludьnьje, *poludьnъ ’сярэдзіна дня; поўдзень’, у складзе якога *роlъ (*polu — P., M. скл. адз. л.) і *dьnь (*dьne — Р. скл. адз. л.), гл. паў-, дзень (Махэк₂, 469; Шустар-Шэўц, 2, 1123 –1124; Скок, 1, 379; Банькоўскі, 2, 691; БЕР 5, 291–292). Мяркуецца, што ў праславянскай мове назіраліся тры фазы фармальных змен назвы: *poludьne > polъdьne > *poldьne з далейшай рэдукцыяй у асобных славянскіх мовах (Маньчак, JP, 76, 286, з літ-рай). Найменне напрамку свету па часе сутак назіраецца ў балтаў, румынаў, угра-фінаў, ёсць у цюркскіх мовах, параўн. ням. Mittag ’поўдзень (сярэдзіна дня, напрамак свету)’, ’абед’, літ. piẽtūs ’поўдзень (напрамак свету, сярэдзіна дня)’, лац. vesper ’вечар’, ’захад’ (Ніканаў, Этимология–1984, 163). У славян, побач з гэтай сістэмай, існавала іншая, арыентаваная на назвы вятроў і ўзыход–захад сонца (параўн. рус. восток — запад, север — юг), якая ўзнікла на славянскім поўдні і трапіла да ўсходніх славян разам са стараславянскай мовай (Німчук, Давньорус., 47–50).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

южне́е сравн. ст. нареч. на по́ўдзень ад…; больш на по́ўдзень ад…, больш на по́ўдзень;

южне́е Могилёва на по́ўдзень ад Магілёва;

нет, э́та река́ южне́е не, гэ́та рака́ больш на по́ўдзень.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

юг по́ўдзень, род. по́ўдня м.;

к ю́гу от… на по́ўдзень ад…

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

midday [ˌmɪdˈdeɪ] n. по́ўдзень, двана́ццаць гадзі́н;

at midday у по́ўдзень

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ключ³ назоўнік | мужчынскі род

Чарада птушак (гусей, жураўлёў і пад.) у палёце.

К. гусей узяў кірунак на поўдзень.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

south¹ [saʊθ]n.

1. по́ўдзень;

face/overlook south глядзе́ць на по́ўдзень (пра акно)

2. паўднёвая ча́стка, паўднёвы раён;

the south of France по́ўдзень Фра́нцыі

3. паўднёвыя краі́ны (Еўропы); паўднёвыя шта́ты (ЗША)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)