напе́рад, прысл. і прыназ. з Д.
1. прысл. У напрамку перад сабой; у напрамку руху.
Зрабіць крок н.
Глядзець н.
2. перан. У будучыню.
Жыццё кліча нас н.
3. прысл. Раней часу, раней за што-н. іншае (разм.).
Пахваліцца н.
4. прысл. Раней вызначанага тэрміну, авансам.
Узяць плату н.
5. у знач. выкл. Ужыв. як каманда рухацца ў напрамку перад сабой. «Н.!» — скамандаваў камбат.
6. прыназ. з Д. Выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры назве асобы ці прадмета, на лінію руху якіх ці ў напрамку перад якімі хто-, што-н. выходзіць, выбягае і пад.
Забегчы н. каму-небудзь.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
напе́рад нареч.
1. вперёд;
забяга́ць н. — забега́ть вперёд;
зрабі́ць крок н. — сде́лать шаг вперёд;
2. разг. (сперва) вперёд, пре́жде, ра́ньше;
3. разг. (в счёт будущего) вперёд;
узя́ць пла́ту н. — взять пла́ту вперёд;
4. в знач. межд. вперёд;
н., тава́рышы! — вперёд, това́рищи!;
◊ крок н., два кро́кі наза́д — шаг вперёд, два ша́га наза́д;
глядзе́ць н. — смотре́ть вперёд
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
напе́рад, прысл. і прыназ.
1. прысл. У напрамку перад сабой; у напрамку руху; проціл. назад. Зрабіць крок наперад. Працягнуць руку наперад. Падацца наперад. □ Дзяўчына стаяла нерухомая і глядзела наперад. Маўр. // Уперад іншых. Зіна налегла на палкі, вырвалася [на лыжах] наперад. Шыцік. Зелянюк прайшоў наперад і сеў ля стала на лаўку, а Таццяна асталася стаяць ля парога. Зарэцкі. // у знач. выкл. Ужываецца як каманда рухацца ў напрамку перад сабой. «Наперад!» — .. падаў каманду Ягораў, і сам першы ступіў на лёд. Краўчанка.
2. прысл. Далей, няспынна развіваючыся. Навучанне хоць марудна, але пасоўваецца наперад. Колас. Жыццё ішло няспыннаю хадою наперад і наперад. Дубоўка. // перан. У будучыню. Да светлай мэты ўрачыста, Дзе камунізма ззяе дзень, Ідуць з’яднана камуністы, Наперад Ленін іх вядзе. Хведаровіч. Новы дзень нас наперад заве, — не шкадуй сваіх сіл для айчыны! Дубоўка.
3. прысл. Разм. Спачатку, раней за што‑н. іншае. Трэба сказаць наперад, што цвік гэты выцягнуў Наўмыснік. Чорны. // Загадзя, раней таго, што можа адбыцца, здарыцца. Ніколі не трэба наперад нічым хваліцца. Чорны. Насустрач пайшлі яны адзін аднаму, не аглядаючыся назад і нічога не задумваючы наперад. Васілевіч.
4. прысл. Раней вызначанага тэрміну, у лік будучага; авансам. Узяць плату наперад.
5. прыназ. з Д. Спалучэнне з прыназ. «наперад» выражае прасторавыя адносіны: ужываецца пры назве асобы ці прадмета, на лінію руху якіх ці ў напрамку перад якімі хто‑, што‑н. выходзіць, выбягае і пад. Другі жаўнер мерыцца ў яго з вінтоўкі, але Данілава маці забягае жаўнеру наперад, засланяючы Данілу. Крапіва.
•••
Забегчы наперад гл. забегчы.
Заглянуць наперад гл. заглянуць.
Крок наперад гл. крок.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напе́радII выкл напе́рад! vórwärts!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
напе́радI прысл разм (спачатку, загадзя) im voráus, von vórnherein;
2. (кірунак) vórwärts, vorán
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Напе́рад ’уперад’ (ТСБМ, Ян.), наперэ́д ’тс’ (ТС), напе́рад, наперэ́д, напярод ’раней’, ’спачатку’ (Жд. 2, Ян., ТС; пруж., Сл. ПЗБ), укр. наперед ’уперад’, ’спачатку’, ’надалей’, рус. наперёд ’раней’, ’спачатку’, ’у будучым’, польск. naprzód ’спачатку’, ’уперад’, серб.-харв. напред ’уперад’, балг. напред ’тс’, макед. напред ’тс’. Са спалучэння *na і назоўніка ў він. скл. адз. л., гл. перад 1, пярод ’пярэдняя частка’; семантыка ’спачатку’, ’раней’, ’надалей’ развілася з прасторавага значэння для абазначэння часу, пры гэтым пунктам адліку можа стаць як мінулы, так і будучы адрэзак часу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
предвкуси́ть сов. пасмакава́ць напе́рад, адчу́ць (смак) напе́рад; паце́шыцца напе́рад; прадчу́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
наканава́насць, -і, ж. (разм.).
Тое, што наперад, загадзя абумоўлена абставінамі.
Н. лёсу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
предугото́вленный падрыхтава́ны (напе́рад);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ава́нсам, прысл.
У якасці авансу; наперад, загадзя, у лік будучага разліку.
Атрымаць а. грошы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)