навалі́цца

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. навалю́ся нава́лімся
2-я ас. нава́лішся нава́ліцеся
3-я ас. нава́ліцца нава́ляцца
Прошлы час
м. навалі́ўся навалі́ліся
ж. навалі́лася
н. навалі́лася
Загадны лад
2-я ас. навалі́ся навалі́цеся
Дзеепрыслоўе
прош. час навалі́ўшыся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

навалі́цца, -валю́ся, -ва́лішся, -ва́ліцца; зак.

1. Налегчы сваім цяжарам на што-н.

Н. на стол.

2. перан. Дружна ўзяцца за якую-н. работу; з прагнасцю накінуцца на што-н.

Н. на вучобу.

Хлопцы дружна наваліліся на клёцкі.

3. Напасці, накінуцца на каго-, што-н.

Н. на пазіцыі ворага.

Наваліліся ўсе на аднаго.

4. Падаючы, насыпацца (пра многае; разм.).

Навалілася яблыкаў за ноч.

5. перан. Змарыць (пра сон, спёку і пад.).

Сон наваліўся.

6. перан. Спасцігнуць, нечакана напаткаць.

Хвароба навалілася.

7. перан. Нахлынуць, сабрацца ў вялікай колькасці.

Пад канец тыдня навалілася столькі работы.

8. Накінуцца на каго-н. з лаянкай (разм.).

Ён мог ні за што н. на чалавека.

|| незак. нава́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

навалі́цца сов.

1. (придавить всей тяжестью) навали́ться, нале́чь;

2. (дружно взяться за что-л.) навали́ться, нале́чь;

3. навали́ться, напа́сть; набро́ситься;

н. на во́рага — навали́ться (напа́сть) на врага́;

~лі́ліся ўсе на аднаго́ — навали́лись (напа́ли) все на одного́;

4. разг. (упасть во множестве) навали́ться, напа́дать;

~лі́лася мно́га лі́сця ў кало́дзеж — навали́лось (напа́дало) мно́го ли́стьев в коло́дец;

5. перен. (о сне) смори́ть;

6. перен. (начать ругать) наки́нуться, напусти́ться;

7. перен. (о болезни) обру́шиться;

хваро́бы ~лі́ліся — на яго́ боле́зни обру́шились на него́;

8. перен. (внезапно возникнуть) навали́ться;

~лі́лася бяда́ — навали́лась беда́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

навалі́цца, ‑валюся, ‑валішся, ‑валіцца; зак.

1. Налегчы, націскаючы сваім цяжарам. Чалавек, на якога наваліліся Сцяпан і Юзік, ёрзаўся пад сподам, стараючыся выбрацца наверх. Чорны. Прачнуўся Язэп ад таго, што хтосьці наваліўся, прыціснуў да ложка. Асіпенка. Камендант сеў у крэсла і наваліўся грудзьмі на стол. Корзун.

2. Напасці; абрушыцца. [Ермакоў] непакоіўся, каб атрады да часу не выдалі сябе, бо хацеў наваліцца нечакана. Мележ. Эсэсаўцам не ўдалося наваліцца на лагер нечакана. Шамякін. // З’явіцца ў вялікай колькасці. Навалілася машкара на збожжа. / перан. Аб з’явах прыроды. Мора глуха зараўло, навалілася на хвалярэзы. Васілевіч. Ноч навалілася на зямлю густой цемрай і нечаканым ветрам. Хомчанка.

3. перан. Дружна ўзяцца за якую‑н. работу; пайсці ў наступ на што‑н. «Трэба будзе дапамагчы.. [Булаю], — рашыў Алесь, — навалімся гамузам — справа рушыць хутчэй». Шыцік. Нам трэба ўсімі сіламі наваліцца на балота! «Звязда». // Накінуцца з прагнасцю на што‑н. [Старшы лейтэнант:] — Пасвілі.. [хлапчукі] цялят за вёскай і бульбу пяклі. Дык мы і наваліліся на іхнюю бульбу, ажно, небаракі, пячы не паспявалі. Чыгрынаў.

4. перан. Накапіцца, сабрацца ў вялікай колькасці; нахлынуць. Пачалося лета, а з ім і работа навалілася: касьба, а там і жніво. Колас. Але справы, якія наваліліся на.. [Максіма Сцяпанавіча] адразу, як толькі ён сеў за пісьмовы стол, неўзабаве ўзялі ўсю яго ўвагу. Карпаў. // Авалодаць, ахапіць (аб пачуццях, настроі і пад.). Ахуталі шэрыя хмары зямлю, І сум наваліўся на плечы гарою. Лужанін. // Нечакана спасцігнуць, напаткаць каго‑н. Бяда навалілася. Ліха навалілася. Хвароба навалілася. // Змарыць (аб сне, дрымоце). Змора, сон наваліліся на.. [Ганну] адразу — у момант сцерлі ўсе гукі, усе думкі. Мележ.

5. Разм. Нападаць у вялікай колькасці. Цяжка было даць веры, што ўсё гэта [кучы ламачча, зламаныя дрэвы] навалілася тут выпадкова. Маўр.

6. Разм. Накінуцца на каго‑н. з лаянкай, папрокамі. [Мікола Шклянка] мог ні за што ні пра што наваліцца на чалавека, аблаяць яго апошнімі словамі. Чарот. Шалюта яшчэ доўга сядзеў за сталом, курыў, пускаў дым у адчыненае акно і ўсё думаў, за што на яго наваліўся Варановіч. Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

навалі́цца

1. (прыціснуць усім цяжарам) sich mit dem gánzen Gewícht légen (на што-н. auf A); álle Kräfte ánspannen (напружыць усе сілы);

навалі́цца на вёслы sich in die Ríemen légen, aus állen Kräften rúdern;

2. (накінуцца на каго-н., што-н.) sich auf j-n, auf etw. (A) stürzen; über j-n, über etw. (A) hérfallen*;

навалі́цца на е́жу разм. sich auf das Éssen stürzen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

навали́ться

1. (придавить своей тяжестью) навалі́цца, нале́гчы;

2. (накрениться, наклониться) мор. навалі́цца, нахіну́цца;

3. (нападать в большом количестве) навалі́цца, накі́дацца; (насыпаться) насы́пацца;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

напусти́ться разг. (накинуться) накі́нуцца; (напасть) напа́сці, навалі́цца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нава́львацца гл. наваліцца

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

узле́гчы, -ля́гу, -ля́жаш, -ля́жа; -ля́жам, -ля́жаце, -ля́гуць; -лёг, -ле́гла; -ля́ж; зак., на каго-што.

Прыхіліўшыся, націснуць тулавам або часткай яго, наваліцца.

У. грудзьмі на стол.

|| незак. узляга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

нава́львацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

1. Незак. да наваліцца.

2. Зал. да навальваць (гл. наваліць у 1–3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)