◎Мэша ’нячысцік, пачвара’, ’неахайна адзетая жанчына’ (кір., Нар. сл.), слуц. ’непаваротлівая, павольная ў працы жанчына’ (Нар. словатв.). Да мета (гл.). Не выключана магчымасць генетычнай сувязі з польск. meszka, mech, marucha ’мядзведзь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падабраць дзеяслоў | закончанае трыванне
-
Сабраць, падняць з зямлі.
-
Паправіць; сагнуўшы, падцягнуць пад сябе (пра часткі цела).
- П. валасы.
- Сабака падабраў хвост.
-
Падмяць, наваліўшыся; прыціснуць.
- Мядзведзь падабраў пад сябе паляўнічага.
-
Выбраць адпаведнае, патрэбнае.
- П. брыгаду.
- П. ключ да замка.
- П. патрэбныя словы.
- П. цытаты.
|| незакончанае трыванне: падбіраць.
|| назоўнік: падбор і падборка.
- Падбор кадраў.
- Падборка нітак патрэбнага колеру.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)
◎Нарэў ’вялікі мядзведзь’ (Інстр. 2). Няясна, магчыма, да рваць (гл.), прасл. *гъиайу якое, паводле Мяркулавай (Этимология–1978, 96), магло мець значэнне ’схапіўшы зубамі, адарваць кусок’. Відаць, як і іншыя назвы мядзведзя, табуіза- ваная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Меќалка ’коцік на дрэвах’ (Янк. 2). Відаць, да мека ’мядзведзь’. Аналагічны семантычны пераход ’назва звера’ > ’коцік на дрэвах’ назіраецца ў бел. коцік, польск. kotka, славен. mačica, ням. Kätzchen, якія звязаны з ’кот’, чэш. jehněda — з ’ягнё’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
касалапіць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; незак.
Ставіць пры хадзе ступні наскамі ўсярэдзіну ці ў бакі. З хаты ад Андрэя, смеючыся і азіраючыся на дзверы, выбег хлопец гадоў дванаццаці, — перавальваўся з боку на бок і касалапіў, як мядзведзь. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Барлёчы ’грубыя жаночыя чаравікі’ (Касп.), барля́чы (Шат.), ба́рлеч ’чаравік’. Укр. дыял. берля́чі ’зімовыя чаравікі’, польск. berlacze ’зімовыя боты, пантофлі’. Першакрыніца — ням. Bärenlatschen (да Bär ’мядзведзь’, Latsche ’пантофля’, гл. Брукнер, 21). Бел. і ўкр. формы, магчыма, праз польск. мову.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мармытанне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. мармытаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Пачуўшы ляпанне стрэльбы, мядзведзь з гнеўным мармытаннем рынуўся на Тадэўчыка. Бядуля. Нечакана я пачуў недалёка ад сябе хрыплы, старэчы кашаль і павольна-ціхае мармытанне. Нікановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
касалапы, ‑ая, ‑ае.
Які пры хадзе ставіць ступні наскамі ўсярэдзіну або ў бакі. Шаройка хутка закрочыў паміж дрэў, шыракаплечы, касалапы, як мядзведзь... Шамякін. // у знач. наз. касалапы, ‑ага, м. Пра мядзведзя. На досвітку сёння да сувязістаў завітаў касалапы. Алешка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Марты́шка ’маленькая малпа, Cercopithecus’ (ТСБМ, Нас.), марьты́ха ’малпа’ (Бяльк.). З рус. марты́шка, ст.-рус. мартышка (XVI ст.), якое з лац. Martīnus (уласнае імя) праз с.-н.-ням. Marten, ці с.-галан. Martijn. Аналагічна польск. marcin ’грубіян, мядзведзь’ (Фасмер, 2, 576).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўпівацца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак.
Разм. Упіцца — пра ўсіх, многіх або пра ўсё, многае. Лямкі з рэчавых мяшкоў паўпіваліся ў размоклыя кажухі і мулялі плечы. Карпюк. Трава — мядзведзь мядзведзем. У яе, Як у мядзведжую поўсць калючыя дзяды, Паўпіваліся пчолы... Сіпакоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)