ВАГА́ННІ КРЫШТАЛІ́ЧНАЙ РАШО́ТКІ,
узгодненыя зрушэнні атамаў крышталя каля становішчаў раўнавагі (вузлоў рашоткі). Характар ваганняў залежыць ад сіметрыі крышталёў, ліку атамаў у элементарнай ячэйцы, тыпу хім. сувязі, віду і канцэнтрацыі дэфектаў у крышталях. Амплітуда ваганняў павялічваецца з павышэннем тэмпературы крышталя. На цеплавыя ваганні могуць накладвацца ваганні, выкліканыя распаўсюджваннем у крышталі пругкіх хваляў, абумоўленых знешнім уздзеяннем.
У крышталі з N элементарных ячэек па υ атамаў у кожнай існуе 3υN-6 незалежных найпрасцейшых нармальных ваганняў, кожнае з якіх можна ўявіць у выглядзе дзвюх плоскіх пругкіх хваляў, што распаўсюджваюцца ў процілеглых напрамках. Гэтыя ваганні складаюцца з трох акустычных галін (ім адпавядаюць зрушэнні элементарнай ячэйкі як цэлага) і 3 (υ—1) аптычных (адпавядаюць зрушэнням атамаў унутры элементарнай ячэйкі). Пры пругкім характары міжатамнага ўзаемадзеяння вагальная энергія крышталя складаецца з энергій нармальных ваганняў, кожнае з якіх уцягвае ў рух усе атамы. Вагальную энергію крышталя можна разглядаць і як суму энергій фанонаў — квантаў энергіі пругкіх ваганняў. Квантавая прырода ваганняў крышталічнай рашоткі праяўляецца ў наяўнасці нулявых ваганняў атамаў пры Т = 0К. Ваганні крышталічнай рашоткі ўплываюць на электраправоднасць металаў і паўправаднікоў, на аптычныя ўласцівасці дыэлектрыкаў.
Літ.:
Анималу А. Квантовая теория кристаллических твердых тел: Пер. с англ. М., 1981;
Рейсленд Дж. Физика фононов: Пер. с англ. М., 1975;
Федоров Ф.И. Теория упругих волн в кристаллах. М., 1965.
М.А.Паклонскі.
т. 3, с. 428
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
крышталі́чны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
крышталі́чны |
крышталі́чная |
крышталі́чнае |
крышталі́чныя |
| Р. |
крышталі́чнага |
крышталі́чнай
крышталі́чнае |
крышталі́чнага |
крышталі́чных |
| Д. |
крышталі́чнаму |
крышталі́чнай |
крышталі́чнаму |
крышталі́чным |
| В. |
крышталі́чны (неадуш.)
крышталі́чнага (адуш.) |
крышталі́чную |
крышталі́чнае |
крышталі́чныя (неадуш.)
крышталі́чных (адуш.) |
| Т. |
крышталі́чным |
крышталі́чнай
крышталі́чнаю |
крышталі́чным |
крышталі́чнымі |
| М. |
крышталі́чным |
крышталі́чнай |
крышталі́чным |
крышталі́чных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
магні́тна-крышталі́чны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
магні́тна-крышталі́чны |
магні́тна-крышталі́чная |
магні́тна-крышталі́чнае |
магні́тна-крышталі́чныя |
| Р. |
магні́тна-крышталі́чнага |
магні́тна-крышталі́чнай
магні́тна-крышталі́чнае |
магні́тна-крышталі́чнага |
магні́тна-крышталі́чных |
| Д. |
магні́тна-крышталі́чнаму |
магні́тна-крышталі́чнай |
магні́тна-крышталі́чнаму |
магні́тна-крышталі́чным |
| В. |
магні́тна-крышталі́чны (неадуш.)
магні́тна-крышталі́чнага (адуш.) |
магні́тна-крышталі́чную |
магні́тна-крышталі́чнае |
магні́тна-крышталі́чныя (неадуш.)
магні́тна-крышталі́чных (адуш.) |
| Т. |
магні́тна-крышталі́чным |
магні́тна-крышталі́чнай
магні́тна-крышталі́чнаю |
магні́тна-крышталі́чным |
магні́тна-крышталі́чнымі |
| М. |
магні́тна-крышталі́чным |
магні́тна-крышталі́чнай |
магні́тна-крышталі́чным |
магні́тна-крышталі́чных |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
амо́рфна-крышталі́чны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
амо́рфна-крышталі́чны |
амо́рфна-крышталі́чная |
амо́рфна-крышталі́чнае |
амо́рфна-крышталі́чныя |
| Р. |
амо́рфна-крышталі́чнага |
амо́рфна-крышталі́чнай
амо́рфна-крышталі́чнае |
амо́рфна-крышталі́чнага |
амо́рфна-крышталі́чных |
| Д. |
амо́рфна-крышталі́чнаму |
амо́рфна-крышталі́чнай |
амо́рфна-крышталі́чнаму |
амо́рфна-крышталі́чным |
| В. |
амо́рфна-крышталі́чны (неадуш.)
амо́рфна-крышталі́чнага (адуш.) |
амо́рфна-крышталі́чную |
амо́рфна-крышталі́чнае |
амо́рфна-крышталі́чныя (неадуш.)
амо́рфна-крышталі́чных (адуш.) |
| Т. |
амо́рфна-крышталі́чным |
амо́рфна-крышталі́чнай
амо́рфна-крышталі́чнаю |
амо́рфна-крышталі́чным |
амо́рфна-крышталі́чнымі |
| М. |
амо́рфна-крышталі́чным |
амо́рфна-крышталі́чнай |
амо́рфна-крышталі́чным |
амо́рфна-крышталі́чных |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ма́рмур, -у, м.
Цвёрды камень крышталічнай пароды, які ўжыв. для скульптурных і архітэктурных работ.
|| прым. мармуро́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
амо́рфны, -ая, -ае.
1. Які не мае крышталічнай будовы (спец.).
2. перан. Бясформенны, расплывісты (кніжн.).
|| наз. амо́рфнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
парамарфо́за, ‑ы, ж.
Спец. Від псеўдамарфозы, які ўтвараецца пры паліморфных зменах крышталічнай структуры.
[Ад грэч. para — побач і morphē — форма.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вульфені́т, ‑у, М ‑ніце, м.
Жоўтая руда крышталічнай будовы, якая змяшчае ў сабе свінец і малібдэн.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
донар,
дэфект крышталічнай рашоткі паўправадніка.
т. 6, с. 183
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ізамарфі́зм, ‑у, м.
Здольнасць рэчываў, аналагічных па хімічнаму саставу і крышталічнай форме, сумесна выдзяляцца з раствору ў выглядзе аднародных крышталяў пераменнага саставу.
[Ад грэч. isos — роўны, аднолькавы і morphē — форма.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)