крыжава́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
крыжу́ю |
крыжу́ем |
| 2-я ас. |
крыжу́еш |
крыжу́еце |
| 3-я ас. |
крыжу́е |
крыжу́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
крыжава́ў |
крыжава́лі |
| ж. |
крыжава́ла |
| н. |
крыжава́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
крыжу́й |
крыжу́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
крыжу́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
крыжава́ць, ‑жую, ‑жуеш, ‑жуе; незак., што.
1. Складваць крыжам, размяшчаць крыжнакрыж. Крыжаваць на грудзях рукі. □ Лес мы крыжавалі каля Чорнай рэчкі. Хведаровіч. / у перан. ужыв. У «Снежных зімах» Шамякін даволі ўдала крыжуе розныя стылёвыя плоскасці дзеля дасягнення галоўнай мэты. Юрэвіч.
2. Распінаць на крыжы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
искре́щивать несов., разг. перакрыжо́ўваць, крыжава́ць; (вычёркивать — ещё) выкасо́ўваць, выкрэ́сліваць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Раскрыжава́ць, раскрыжо́ўваць ’распілаваць хлыст на часткі патрэбнай даўжыні’ (навагр., Нар. лекс.; Мат. Гом.). Да *крыжава́ць ’рэзаць, пілаваць’ < *križati, параўн. рус. дыял. крыжева́ть ’рубаць на часткі дрэва’, серб.-харв. кри́жати ’рэзаць, разразаць (на кавалкі)’, выводзіцца ад *(s)križ‑ < і.-е. skrei‑ ’рэзаць’ (ЭССЯ, 12, 178).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крыжава́нка ’парода дзікіх качак’ (З нар. сл.). Параўн. крыжанка (гл.). Паколькі большасць вытворных на ‑ачка паходзяць ад дзеясловаў, паралельна ад крыжанка ўтварылася форма крыжаванка (∼ крыжаваць) (Параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 28–29). Да крыж (гл.). Так выглядае гэта птушка ў лёце. Ці, можа, пад уплывам ням. Kreuzente (Kreuz ’крыж’, Ente ’качка’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
krzyżować
krzyż|ować
незак.
1. крыжаваць;
2. перакрыжоўваць;
3. бат. скрыжоўваць;
botanicy ~ują rośliny — батанікі скрыжоўваюць расліны;
4. псаваць; разбураць;
~ować plany — разбураць (перакрэсліваць) планы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)